S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

1) Axborotga Ruxsatsiz kirish (RK).
RK begona nomdan 
foydalanish, texnik qurilmalarning fizik manzillarini о‗zgartirish, vazifa 
yechilgandan keyin qolgan axborotdan foydalanish, dasturiy va axborot 
ta‘minotni 
modifikatsiyalash, 
axborot 
tashuvchini 
о‗g‗irlash, 
ma‘lumotlarni uzatish kanallariga ulanadigan yozuv apparaturalarini 
о‗rnatish bilan amalga oshiriladi.
Xaker, «kompyuter qaroqchisi» - kо‗ngilxushlik, firibgarlik yoki 
zarar yetkazish (kompyuter virusini tarqatish yо‗li bilan ham) maqsadida 
kompyuter tizimlari va tarmoqlariga tizimli ruxsatsiz kirishni amalga 
oshiruvchi shaxsdir. Bir tomondan «xaker» - kompyuterni yaxshi 
biladigan va yaxshi dasturlarni yozuvchi shaxs bо‗lsa, boshqa tomondan 
axborotni olish maqsadida kompyuter tizimlariga noqonuniy kiruvchi 
shaxsdir. 
Ingliz fe‘li «to hack» kompyuterlarga qо‗llanilganda ikki ma‘noni 
anglatishi mumkin – tizimni buzish yoki uni tuzatish. Bu harakatlar 
asosida qandaydir umumiylik mavjud – kompyuter va unda ishlaydigan 
dasturlar qanday tuzilganligini tushunish.
Shunday qilib, «xaker» sо‗zi ikki ma‘noga ega: birinchisi – negativ 
bо‗yalgan («buzg‗unchi»), boshqasi – neytral yoki maqtanarli («usta», 
«master»). Boshqa sо‗zlar bilan aytganda xakerlarni «yomon» va 
«yaxshi» xakerlarga ajratish mumkin.
«Yaxshi» xakerlar texnik progresga hissa qо‗shishadi va 
о‗zlarining bilim va kо‗nikmalarini insoniyat rivoji uchun ishlatishadi. 
Ular tomonidan katta miqdordagi yangi texnik va dasturiy tizimlar 
ishlab chiqilgan. Ularga «yomon» xakerlar qarshilik qilishadi: 
boshqalarning xatlarini о‗qishadi, boshqalarning kodlarini о‗g‗irlashadi 
va insoniyat rivojiga barcha yо‗llar orqali zarar yetkazishadi. 

---

31 
«Yomon» xakerlarni shartli ravishda tо‗rt guruhga ajratish 
mumkin. 
Birinchi guruh – 
qiziquvchilar
, asosan yoshlardan iborat, 
kompyuter tizimlarini shunchaki kо‗ngilxushlik uchun buzuvchi 
insonlar. Ular zarar keltirishmaydi, bunday mashg‗ulot о‗zlari uchun 
foydali – vaqt о‗tgan sari ulardan yaxshi kompyuter mutaxassislari 
yetishadi. 
Ikkinchi guruh –