S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Apparat 
vositalari. 
Zamonaviy 
kompyuterlar
 
universal 
qurilmaligini va ularda asosan ochiq standartlar va protokollar 
foydalanilishini hisobga olgan holda kompyuterlarni va kompyuter 
ma‘lumot tashuvchilarini tadqiq qilish uchun maxsus apparat vositalari 
talab etilmaydi. Yani kompyuterning о‗zi universal instrument 
hisoblanadi, uning barcha funksiyalarini esa mos dasturiy vositalar 
orqali ishga tushirish mumkin. 
Kompyuterlar va kompyuterning qо‗shimcha qurilmalari uchun 
apparat kriminalistik qurilmalar mutaxassis yoki ekspertga qulaylik 
uchun xizmat qiladi. Mobil telefonlar, raqamli fotoapparatlar va 
videokameralar, bort kompyuterlari, kommutatorlar, marshrutizatorlar, 
apparat tarmoqlararo ekranlar – bu barcha qurilmalar texnologik ochiq 
emas va universallikka intilishmaydi. Saqlanayotgan kompyuter 
axborotiga tо‗liq ruxsat uchun har doim ham kompyuter va dasturiy 
instrument yetarli bо‗lavermaydi. 
Ekspert dasturlar. 
Bunday dasturlar asosan ekspertiza о‗tkazish 
vaqtida kompyuter axborot tashuvchilarining tarkibini tadqiq qilishga 

---

19 
mо‗ljallangan. Ular nafaqat fayl tizimlari darajasida, balki pastroq 
darajada – qattiq disk kontrolleri darajasida ham ishlaydi, bu esa 
fayllarni о‗chirilgandan keyin ham qayta tiklash imkoniyatini beradi.
Bir nechta mashhur ekspert dasturlarini keltiramiz: 

ProDiscover dasturlar oilasi 
(http://computer-forensics-
lab.org/lib/ ?rid=22).

SMART 
(Storage 
Media 
Analysis 
Recovery 
Toolkit) 
(http://computer- forensics-lab.org/lib/?cid=18). 

«AccessData» firmasiga tegishli Forensic Toolkit (FTK) 
(
http://computer-forensics- lab.org/lib/?rid=26).

Encase ekspert tizimi. 

ILook Investigator 
(http://www.ilook"forensics.org). 

SATAN (System Administrator Tools for Analyzing 
Networks) – Unix OT uchun kompyuterlardan tо‗liq axborotni olish 
uchun vosita. 

DIBS Analyzer 2 
(http://www.dibsusa.com/products/dan2.html). 

Helix – Linux OT asosidagi yuklanuvchi kompakt-diskdagi 
ekspert komplekt.