S. R. Matiyazova, G. D. Adilova

Sug‘urtaviy foyda
- sug‘urta xizmatining bahosi va tannarxi o‘rtasidagi farq. 
Sug‘urtaviy foyda sug‘urta operatsiyalarini amalga oshirish natijasida shakllanadi. 
Sug‘urtaviy foyda balans uslubi asosida sug‘urta mukofotlari tushumi va sug‘urta 
operatsiyalari tannarxini o‘zaro taqqoslash natijasida aniqlanadi. Sug‘urta 
operatsiyalarining tannarxi bu, sug‘urta kompaniyasining sug‘urta himoyasini 
ta’minlashga qaratilgan to‘g‘ri va egri, (shu jumladan zaxira fondlariga ajratmalar) 

---

195 
xarajatlarning yig‘indisidir. Odatda, sug‘urta tarifini hisoblashda netto-stavkaga 
yuklamada foyda ulushi ham ko‘rsatiladi. Shakllanish manbaiga ko‘ra, haqiqatdagi 
sug‘urtaviy foyda o‘z ichiga quyidagi foyda turlarini oladi: sug‘urta summasi 
zararlik ko‘rsatkichini kamaytirishdan olingan foyda, boshqaruv xarajatlarini 
iqtisod qilish natijasida olingan foyda, investitsiyadan olingan foyda va sug‘urta 
tarifida belgilangan foyda. 
Sug‘urtalanuvchi
- qonun asosida yoki ikki tomonlama shartnoma asosida 
sug‘urta kompaniyasi bilan fuqoralik-huquqiy munosabatlarga kiruvchi yuridik 
yoki jismoniy shaxs. Sug‘urtalanuvchi uchinchi shaxs foydasiga sug‘urta 
shartnomasini tuzishga haqli. Sug‘urtalanuvchi sug‘urta mukofotini o‘z vaqtida 
to‘lashi shart. Sug‘urta shartnomasini tuzish jarayonida sug‘urtalanuvchi sug‘urta 
obyektiga taalluqli bo‘lgan barcha ma’lumotlarni sug‘urta kompaniyasiga ma’lum 
qilishi shart. 
Sug‘urtalovchi
- tegishli turdagi sug‘urtani amalga oshirish uchun litsenziyaga 
ega bo‘lgan va sug‘urta shartnomasiga muvofiq sug‘urta tovoni (sug‘urta puli) 
to‘lovini amalga oshirish majburiyatini oluvchi tijorat tashkiloti bo‘lgan yuridik 
shaxs
Sug‘urtalovchilar uyushmasi
- sug‘urta faoliyatini muvofiqlashtirish, 
uyushma a’zolarining manfaatini davlatning qonun chiqaruvchi va ijroiya organlari 
oldida himoya etish hamda mahalliy sug‘urta kompaniyalari va xorijiy sug‘urta 
kompaniyalari o‘rtasida o‘zaro foydali aloqalarni o‘rnatish maqsadida tashkil 
etiladigan sug‘urta kompaniyalarining uyushmasi. Bunga o‘zaro sug‘urtalash 
jamiyatlarini halqaro uyushmasini, texnik risklarni sug‘urtalovchi kompaniyalar 
ittifoqini, Buyuk Britaniya sug‘urtalovchilar uyushmasini misol keltirish mumkin. 
Hozirgi paytda O‘zbekistonda sug‘urtalovchilar uyushmasi tashkil etilmagan. 
Faqat, avtosug‘urtalovchilar ittifoqi faoliyat ko‘rsatmoqda.