S. R. Matiyazova, G. D. Adilova

Jurnallardagi reklama
. Jurnal bu – gap reklamani tanlab olingan 
iste’molchilar guruhiga qaratish haqida borganda kerak bo‘ladigan narsa. Boshqa 
hech qanday reklama turi (pochta orqali reklama va Internet reklamasini istisno 
qilganda) demografik, professional va boshqa qandaydir belgilar bo‘yicha tanlab 
olingan belgilangan aholi toifalariga axborotni bu qadar samarali yetkaza olmaydi. 
33
Jask Kinder,Jr.Garry Kinder”Secrets of Successful Insurance Sales” 

---

111 
Biroq shuni esdan chiqarmaslik kerakki, sizning e’loningiz boshqa ko‘plab e’lonlar 
bilan raqobatlashadi. Bundan tashqari jurnal tayyorlash texnologiyasi reklamaga 
tezkor o‘zgarishlar kiritishga imkon bermaydi. 
Ko‘plab jurnal toifalarining o‘quvchilar muloqot doirasi bu asosan ma’lumotli 
kishilar bo‘lib, bu ularda ancha murakkab reklama matnlarini (“tub ma’no”ga boy) 
gazetalarga nisbatan ko‘proq joylashtirshga, demak, sug‘urta kompaniyasi va u 
taklif qiladigan xizmatlar haqida batafsilroq xikoya qilib berishga imkon beradi. 
Biroq, boshqa tomondan, jurnallar o‘quvchilari, qoidaga ko‘ra, boshqa ommaviy 
axborot vositalarining muloqot doirasidan ko‘ra o‘z qiziqishlarini kamroq 
o‘zgartiradigan yetuk shaxslar hisoblanadi.
Jurnallarda reklama narxlari juda qimmat ham, juda arzon ham bo‘lishi 
mumkin – bu nashr yo‘nalishi va tiraji bilan izohlanadi. Biroq reklama 
samardorligi reklama maydoni narxiga to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liq bo‘lmaydi va 
reklama samarasini oldindan aytib berish qiyin.
Ta’kidlash joizki, matubotda sug‘urta kompaniyalari reklamasi o‘ziga xos 
xilma-xilliklari bilan ham, hajmi bilan ham ajralib turmaydi. Sug‘urta 
kompaniyalarining, masalan, "Prestij", "Chastniy sektor" kabi reklama va 
e’lonlarga ixtisoslashgan gazeta va jurnallarda reklama deyarli uchramaydi. 
Bunday reklama o‘zidan-o‘zi sug‘urta kompaniyasining imidjini shakllantirishga 
yordam berishi va sug‘urta mukofotlari yig‘ishning keskin o‘sishini ta’minlash 
ehtimoli past. Biroq u turli xildagi qisqa muddatli reklama aksiyalarida yetarli 
darajada samarali bo‘ladi (mavsumiy chegirmalar, maxsus takliflar va h.k.). 
Reklama e’loningiz istiqbollarini qanday baholash mumkin? Klod Gopkinsning 
fikriga ko‘ra, muammolar yechimini topishning yagona usul bor – bu ham bo‘lsa 
xaridordan so‘rashdir.
Reklamani ommaviy axborot vositalarida reklama qilishni rejalashtirish kabi 
murakkab masalada reklama beruvchiga to‘g‘ri yo’lni qo‘llashda yordam berishi 
mumkin bo‘lgan reklama xabarlarini oldindan sinab ko‘rish borasida maxsus 
ishlab chiqilgan usullar mavjud. Oldindan sinab ko‘rish yaxshi e’lonni yomon 
e’lonlardan farqlash uchun zarur.

---

112 
Shu bilan birga oldindan sinab ko‘rish uslubiyati ko‘plab cheklovlarga ega 
bo‘lib, reklama beruvchi ularni hisobga olishi zarur. Fakt tekshiruvdan o‘tgani va 
sun’iy vaziyat yuzaga keltirishga olib kelishidan tashqari respondentlar odatiy 
potensial xaridorlar rolini o‘ynamay qo‘yishi mumkin – ular tanqidchilar yoki 
bilag‘onlar rolini o‘ynashni istab qolishi va ularning real xulq-atvorini aks 
ettirmaydigan javoblar berishi mumkin. Ularga taqdim etilgan reklama haqida aniq 
fikrga ega bo‘lmagan iste’molchilarni qoniqtirish uchun uni o‘ylab topishlari 
mumkin. Bunday ayrim iste’molchilar reklama ta’siriga moyil ekanini tan olishni 
istamaydi. Boshqalar esa intervyuerga yoqimli taassurot qoldirishni (bu esa 
mustaqil ekspertiza foydasiga xizmat qiladi) va aslida unga yoqadigan reklama 
e’lonlarini emas, balki ularga yoqishi lozim bo‘lgan e’lonlarni (bu yerda ijtimoiy 
maqsadga muvofiqlik omili ish beradi) maqtashi.
Oldindan tekshirish odatda, oldindan sinab ko‘rishdan ko‘ra ko‘proq vaqt va 
mablag‘ talab qiladi, lekin aynan u sun’iy yaratiladigan sharoitlardan qochgan 
holda real sharoitlarda reklama e’lonlari ta’sirini sinab ko‘rishga imkon beradi. 
Bunday tekshiruvlardan maqsad shundan ham iboratki, firmalar reytingini 
mahsulot bo‘yicha, servis bo‘yicha va raqobatchining holati bilan boshqa 
tavsifnomalar bo‘yicha taqqoslash kerak bo‘ladi. 
Esda saqlanib qolishni tekshirishning maqsadi reklama qilinayotgan tovar 
yoki xizmatga bo‘lgan munosabat yoki u haqidagi fikr-mulohazalarni bilib olish 
emas, balki muayyan xulq-atvorni aniqlash hisoblanadi. SHu sababli mazkur 
holatda reklama uning tabiiy ravishda taqdim etiladigan sharoitlarda qanday amal 
qilishi nuqtayi nazaridan tekshiriladi. Bunday tekshiruv reklama e’lonlarining 
o‘qilishi, ularning raqobatchilar reklamasi bilan taqqoslaganda qanday ishlashini 
va sug‘urta qildiruvchilar ongida qanchalik mustahkam o‘rnashib qolishini 
aniqlash uchun juda foydalidir. Bu usullar sug‘urta qildiruvchilar ularga reklama 
beruvchining murojaati mohiyatini tushunishini aniqlashga imkon beradi va 
reklama e’lonlarining o‘lchami, rangi yoki sug‘urta qildiruvchining e’tiborini jalb 
qilishi lozim bo‘lgan boshqa alohida reklama tarkibiy qismlarining samaradorlik 
darajasi haqida qimmatli natijalar beradi. Esda saqlab qolshni tekshirish 

---

113 
reklamaning ta’sir darajasini emas, balki faqat u bilan tanishlikni belgilab beradi. 
Reklamani ko‘rishgani yoki o‘qishgani hali sotuvning albatta o‘sishini 
anglatmaydi. Sug‘urta polisi u bilan tanish bo‘lganlar tomonidan emas, reklamani 
ko‘rganlar tomonidan xarid qilinishiga qaramay, reklama e’loni yagona 
motivatsiya qiluvchi kuch, deb hisoblanishi mumkin emas. Esda saqlanib qolishni 
tekshirish inson xotirasi o‘zgaruvchanligini hisobga olishi lozim. Ayrim odamlar 
yaxshiroq eslab qoladi, boshqalar esa – yomonroq. Kimdir o‘z hissiyotlarini 
boshqalardan ko‘ra yorqinroq ifodalay oladi. Respondentlar ko‘pincha sarosimaga 
tushib qolishi, xijolat tortishi mumkin. Bundan tashqari foydalaniladigan uslubiyat 
turli o‘yga borish, idrok va farosatni uyg‘otishi mumkin. Boshqa tomondan tovarga 
munosabatning 
o‘zgarishini tekshirish ko‘pincha sotuv samaradorligini 
aniqlashning eng yaxshi usuli bo‘lib xizmat qiladi. Bunday tekshiruvlar o‘tkazish u 
qadar qiyinchilik tug‘dirmaydi. Ular ko‘p mablag‘ ham talab qilmaydi, chunki 
telefon, pochta yoki INTERNET dan foydalanish mumkin.
Har bir kishining sug‘urta kompaniyasiga yoki u taqdim etadigan xizmatlarga 
munosabati murakkab hissiyotlar yig‘indisini ifodalaydi. Ko‘plab kishilar o‘z 
munosabatini qiyinchilik bilan ifodalashi mumkin. Qalb tubida yashiringan hamda 
diniy yoki falsafiy dunyoqarashlar bilan belgilanadigan hissiyotlarga hattoki, 
miyaga eng o‘rnashib qoladigan reklama ham ta’sir etishi qiyin. Va nihoyat, ijobiy 
munosabat shakllanishi reklama qilinayotgan xizmatlar albatta xarid qilinishini 
anglatmaydi. Lekin shunga qaramay, ko‘p yillik reklama faoliyati amaliyoti shuni 
ko‘rsatadiki, reklama xabari bilan tanishishda bilim olish va xotirani 
rag‘batlantiradigan samarali reklama yaratishning ma’lum bir tamoyillari mavjud – 
bu sug‘urta xizmatlariga munosabatni o‘zgartirishga erishish uchun muhim bo‘lgan 
ikkita narsadir.
Har qanday sug‘urta kompaniyasining bosh maqsadi o‘z xizmatlarini sotish 
darajasini oshirish hisoblanishi sababli, sotilish ko‘rsatkichlarini tekshirish eng 
ommaviy hisoblanadi. Shubhasizki, bu turdagi tekshiruvlar reklama sotuvni tashkil 
qilish borasida yetakchi element hisoblangan holatlarda reklama samaradorligini 
aniqlash uchun juda foydalidir.

---

114 
Biroq sotuvning o‘sishi borasida bunday tekshiruvlarga tamomila umid qilib, 
bog‘lanib qolmaslik kerak. Ko‘pincha to‘planayotgan sug‘urta mukofotlari 
hajmiga aynan reklama qay darajada ta’sir etganligini aniqlash qiyin bo‘ladi, 
chunki boshqa ko‘plab omillar (masalan, raqobatchilar faoliyati, yil fasli, dong‘i 
ketgan sug‘urta hodisalari va halokatlar, hattoki ob-havo ham) ta’sir ko‘rsatishi 
mumkin. Sotuv darajasining o‘zgarishi reklama ta’sirining bir onda sodir 
bo‘ladigandan ko‘ra ko‘proq uzoq muddatli natijasi hisoblanadi.