S, Qorayevning «Toponimika» qo'llanmasi toponimikaning ilmiy-nazariy asoslariga feamda O'zbekiston toponimiyasiga bag'ishlangan va shubhasiz, ijtimoiy hajitda gujnanitar fanJaming eng dolzarb

poyi deyilgan.  Bu bora-bora arpapoya bo'lib ketgan. 

Beshog'och  –  Toshkentning  eski  urbonimlaridan  bo'lib,  daha  nomi  –  og'och 

(yog'och,  yig'och)  yetti-sakkiz  kilometrga  teng  uzunlik  o'lchovi.  Asli  ma'nosi  – 

«daraxt» (xon shunday og'ochki, qon bilan ko'karur. Fitrat). 

Tarixchi  Muhammad  Solih  Beshog'och  qavm,  toifa  nomi  deydi.  Chindan  ham 

o'zbek qo'ng'irotlarining beshog'och urug'i ma'lum. Shahrisabz tumanida Beshog’och 

qishlog'i ham bor. 

Boltamozor  –  Sebzor  dahasi  mavzelaridan  biri.  Bolta  urug'i  vakillarining 

mozori.  O'zbeklar,  qozoqlar  va  qiiglzlar  tarkibida  bolta,  boltali  urug'lari  qayd 

qilingan. 

Balg’orbozor  –  Sebzor  dahasi  mahallalaridan  biri.  Bulg'ori  teri  (ko'n) 

sotiladigan bozor. 

---

Bo'rjar  –  Beshog'och  dahasi  mavzelaridan  biri.  Bo'zsuv  kanalining  chap 

tarmog'i  ham  Bo'rijar  deb  ataladi.  Bo'ri  jar  –  «bo'ri  ko'p  jar»  deb  ham  izohlangan. 

Ilgarilari  qo'shin  yurishga  otlanishdan  oldin  to'plangan  manzil  buljor  deb  atalgan. 

Jarlik  qo'shlnning  to'planishi  uchun  qulay  bolganligidan  shunday  atalgan  bo'lsa  ajab 

emas.  Janubiy  Qozog’istonda  ham  Bo'rjar  degan  joy  bor.  Bo'rjar  «bo'z  jar»  degan 

taxmin ham bor. 

Do'mbirobod – ko'cha va mahalla nomi. Qariyalarning gaplariga qaraganda bu 

yerda  Mirsoat  do'mbira  degan  qassob  o'tgan.  Qorni  do'mbiradek  katta  bo'lganidan 

shunday laqab olgan. Keyinchalik shu yer Do'mbirobod bo'lib ketgan. 

Zaxariq  kanali.  Vaqf  hujjatlarida  Zog'  shaklida  tilga  olingan.  Ba'zan  Zolariq 

ham deyishadi. Kanal Firdavsiyning «Shohnoma»sida tasvirlangan Zol podshosining 

nomi  bilan  atalgan  degan  taxmin  bor.  Toshkentdagi  ba'zi  bir  toponimlarning  kelib 

chiqishini  klassik  fors  adabiyoti  qahramonlarinirtg  nomlari  bilan  bog’ishlanadi 

(Kalkovus – Kaykovus, Bo'zsuv – Barzu, Zax -Zol va hokazo). 

Labzak  –  Sebzor  dahasidagi  mahalla.  Dastlab  shaharning  12  ta  darvozasidan 

biri shunday deb atalgan. Labzak asli Labi Zax (Zax arig'ining bo'yi) demakdir. 

Sag'bon – Ko'kcha dahasidagi mahalla. U Sakbon  – «itboqar» so'zidan olingan 

deyilardi.  Keyingi  vaqtda  Sag'bon  arabcha  suq  –  «bozor»  va  forscha-tojikcha  ban  – 

«qarovchi», «boquvchi», ya'ni suqbon «bozor qorovuli» deb izohlanmoqda. 

Sergeli  (Sirg'ali)  –  Toshkent  viloyati  tumanlaridan  biri.  Sergeli  qozoqlarning 

qabilalar  ittifoqi.  XIX  asr  oxiri  –  XX  asr  boshlarida  sergeliliklarning  ko'pchiligi 

Janubiy  Qozog'iston  hududida,  qisman  Toshkent  vohasida  yashagan.  Sirg'ali  urug'i 

o'zbeklar tarkibida ham bo'lgan. 

Salor  –  Bo'zsuvdan  boshlanadigan  kanal.  Bu  kanal  XV-XVI  asrlar  vaqf 

hujjatlarida  Ro'dak,  ya'ni  «daryocha»  deb  ham  atalgan.  Professor  H.Hasanov  kanal 

(ariq) nomi uni sipohi salor – lashkarboshi qazdirganidan dalolat beradi deydi. Salor 

degan tirug' xam bo'lgan. 

Toshkent  so'zining  etimologiyasi  haqida  turli  fikrlar  bayon  etilgan.  Shulardan 

eng  ko'p  tarqalganlari  toponimning  Tosh  (arabcha  —  hijara,  yunoncha  —  petros) 

so'zi  bilan  aloqador,  ya'ni  Toshkent  –  toshqal'a  demakdir.  Ptolemeyning 

«Geografiya»  kitobida  u  Lifivos  Petros  –  «Burj  ul  hijora»  (Tosh  qal'a)  deb  atalgan 

(Beruniy).  «Tarkan  –  Shoshning  ismi.  Uning  asli  Toshkand  bolib,  toshdan  qilingan 

shahar demakdir» (Mahmud Qoshg'ariy). 

Xadra – Shayxontohur dahasidagi mahallalardan biri, endilikda eski shaharning 

markaziy  maydoni.  Tarixchi  Y.G\  G'ulomov  va  folklorshunos  H.T.  Zaripovning 

fikricha,  haddi  roh  «yo'lning  chekkasi,  chegarasi»,  ya'ni  shaharning  chekkasi  degan 

ma'noni bildiradi. Tilshunos F.A. Abdullayev esa xadra «notekis, past-baland, adirlik 

(yer) demakdir» deydi (adrang – adra – xadra). 

Chilonzor  –  Beshog'och  dahasi  mavzelaridan  biri.  Chinorzor  keyinchalik 

Chilonzor  bo'lib  ketgan.  Ba'zilar  bu  joy  chllon  (jiyda)  o'simligidan  nom  olgan 

deyiladi. Buxoro va Surxondaryo viloyatlarida ham Chilonzor degan qishloqlar bor. 

Chig'atoy  –  Toshkent  mahalla  va  mavzelari  ro'yxatida  bir  necha  marta 

takrorlanadigan  nom.  Chig'atoy  –  Chingizxonning  ikkinchi  o'g'li.  Chig'atoy  ulusi 

aholisi  chig'atoylar deyilgan. Chig'atoy  nomini  G'arbdagi  va  o'rta  Osiyodagi xalqlar 

Chag'atay,  Jag'atay  shaklida  talaffuz  qilib  keladi.  O'zbekiston  va  Tojikistonning 

---

janubidagi katta bir qavm (o'zbeklar va tojiklar) o'zlarini chag'atay deb hisoblashadi. 

Respublikamizda  Chag'atay  nomli  bir  necha  qishloq  bor.  Demak,  bu  so'z  asli 

chag'atay  (chaqatay)  shaklida  bo'lgan.  Zomin  tumanidagi  qirg'izlar  tilida  chaqatoy 

«janjalkash»,  «jangari»,  «urishqoq»  degani.  Bu  ham  mazkur  so'zning  o'zbekcha 

shakli haqida o'ylab ko'rish kerakligini ko'rsatadi. 

Shayxontohur  –  Toshkentning  to'rt  dahasidan  biri.  Urbonim  Shayx  Umar 

Bog'istoniy  o'g'li  Shayx  Xovondi  Tohur  (janobi  pok  shayx)  ismli  avliyo  nomi  bilan 

atalgan. 

Shivli  yoki  Shivlimozor  –  Shayxontohur  dahasi  mavzelaridan  biri.  Bu  yerlar 

hozir  ham  Shivli,  shu  yerdan  o'tadigan  ariq  Chovli  deyiladi.  Shivli  bilan  Chovli 

ikkalasi  bir  nom  (bu  fikrni  Muhammad  Solih  ham,  N.G.  Mallitskiy  ham  aytgan). 

Dastlab  mahalla  Shivli,  to'g'rirog'i  Shibli  deb  yuritilgan.  Shibli  (asli  shayx  ismi, 

mozor  nomi)  bora-bora  Chovll  bo'lib  ketgan.  Shibli  ismli  ulug'  zotlar,  avliyolar  , 

olimlar  ko'p  o'tgan.  Shibli  so'zi  arabcha  bo'lib  «sherbachcha»  (arslon  bolasi)  

demakdir. 

Eski jo'va – Sebzor dahasidagi mahalla. H. Hasanov bu nomni eskirgan harbiy 

aslahalar (jo'va) ombori ma'nosidadir deydi. Chindan ham jiba (juba) «sovut» degani. 

Fikrimizcha,  jo'ba  (jo'va)  «bozor,  rasta»  degan  so'z.  Buxoroda  Jo'bai  baqqolon  

«baqqollar bozori» bo'lgan. Eronda Jo'bai jadid – «yangi bozor» degan toponim bor. 

Yalang'och – Shayxontohur dahasi mavzelaridan biri. Yalang'och laqabli avliyo 

nomidan kelib chiqqan. 

O'rda  –  O'rta  Osiyo  xonliklarida  xonning  qarorgohi.  Toshkentning  Navoiy 

ko'chasi boshidagi O'rda degan joyda XIX asr boshlarida Qo'qon xoni noiblari o'rda 

qurdirgan. 

Qoramurt – Shayxontohur dahasi mavzelaridan birining nomi. Qoramurt o'zbek 

urug'laridan biri, ma'nosi «qora mo'ylovli» demak. 

Toshkent  shahridagi  tabiiy  va  madaniy,  sun'iy  obyektlar  nihoy-atda  xilma-xil. 

Shahar  ichki  obyektlarining  nomlari  urbonimlar  deyiladi.  Bunday  obyektlar  shahar 

tarkib topgan davrdan boshlab paydo bo'lgan. 

Ana shu obyektlaming aksari qismi yo'qolib ketgan bo'lsa ham xalq xotirasida, 

qo'lyozmalar  va  boshqa  yozma  yodgorliklarda  ulaming  nomlari  saqlanib  qolgan. 

Ularning har biri shahar tarixining zarralaridir. 

Shahar  toponimlarining  eng  ko'p  sonlisi  ko'cha-ko'ylar  nomlaridan  iborat. 

Toshkent ko'chalarining soni va nomlari har doim o'zgarib turgan. Poytaxt ko'chalari 

nomi va sonini Toshkent shahar Obodonlashtirish Bosh boshqarmasi tomonidan 1978 

yilda nashr  etilgan  ma'lumotnoma  bilan oradan  chorak  asr  o'tgandan  keyingi  ro'yxat 

materiallarini solishtirsak, katta tafovutni ko'rish mumkin. 

1978  yilgi  nomlarning  ko'pchiligi  kommunistik  mafkura,  ruslashtirish  siyosati 

ruhi bilan sug'orilgan edi. Ma'lumotnomada jami bo'lib 3253 ko'cha soni keltirilgan. 

Lekin  mustaqil  nomlar  soni  1500  dan  oshmaydi.  Buning  sababi  shundaki,  katta 

ko'cha  ham,  tor  ko'cha  ham,  berk  ko'cha  ham  bir  nom  bilan  atalgan;  masalan,  bitta 

ko'cha, 2 ta tor ko'cha, 2 ta berk ko'cha Ashrafiy, nomi bilan atalgan.