S, Qorayevning «Toponimika» qo'llanmasi toponimikaning ilmiy-nazariy asoslariga feamda O'zbekiston toponimiyasiga bag'ishlangan va shubhasiz, ijtimoiy hajitda gujnanitar fanJaming eng dolzarb

jengel;  Afg'oniston,  Hindistonda  jangal,  Eronda  jengel  (o'rmon)  deyiladi. 

«Boburnoma»da  ham.  jangal  so'zi  «o'rmon»  ma'nosida  keladi.  Masalan,  o'rmonda 

yashaydigan  to'tiqushni  Bobur  «jangaliy  to'ti»  deb  atagan.  Jangal,  ckangal,  jengel 

atamasi  O'zbekistonda,  Tojikistonda,  Eronda,  Hindistonda  joy  nomlari  tarkibida 

uchraydi. Ruscha jungli so'zi ham shu so'idan olingan. 

---

Jilg'a, yilg'a – jildirab oqadigan soy. Deyarli barcha turkiy tillarda jilg'a, yilg'a, 

ilg'a,  yelg'a,  jalg'a  kabi  fonetik  shakllarda  «soy»,  «sayoz  jarlik»  singari  ma'nolarda 

ishlatiladi va ko'plab joy nomlari tarkibida uchraydi.  

Jo'ybor,  jobber  –  ariq-kanallar,  soy-jilg'alar  serob  joy;  soy-jilg'alardan  hosil 

bo'lgan  daryo,  ariq,  daryo  sohili.  Buxorodan  g’arbroqdagi  sersuv  joy  Jo'ybor  deb 

atalgan.  U  erda  «Jo'ybor  shayxlari,  ya'ni  «Jo'ybor  xo'jalari»  deb  atalgan  badavlat 

sulola  yashagan.  Zarafshon  vodiysida  Jo'ybor  degan  aholi  punkti  ko'p  edi.  Buxoro, 

Nasaf (Qarshi), Toshkent shaharlarida Jo'ybor nomli guzar va ko’chalar bo'lgan.  

Zax  –  sernam,  zaxkash  (yer,  tuproq),  tojik  tilida  zah  –  «sernam»,  Eronda 

(zahob)  «buloq»  ma'nosini  anglatadi.  Bu  atamaning  zak,  zey  (Xorazm),  siza 

variantlari ham bor. q., Zaxkash, Zag'orkash, Zovur. 

Irmoq  –  katta  daryo  yoki  soyga  kelib  qo'shiladigan  kichik  soy,  jilg'a.  Usmonli 

turk tilida irmaq (daryo) deyiladi. Bu so'zning «oqar suv», «jilg'a», «qo'ltiq», chuvash 

tilida «jar» ma'nolari bor. Atama  yirmoq «kuch bilan orasini ochmoq», «ikki yoqqa 

ajratmoq» fe'li negizi (yir-, yo'r)ga -moq qo'shimchasi bog'lanib yasalgan degan fikr 

bor.  Bu  atama  Turkiyada  bir  qancha  gidronimlar  hosil  qilgan:  Irmaq,  Yeshilirmaq, 

Qizilirmaq. 

Kapa  –  chayla  hamda  urug'  nomi  (masalan,  kapasaroy).  Kapa  komponentli 

toponimlar Farg'ona vodiysida ko'p uchraydi. Xatirchi, Payariq, Jalaquduq, Beshariq 

tumanlarida  Kapa,  Yangiqo'rg'on,  Urgut,  Beshariq,  Uchqo'rg'on,  Asaka  tumanlarida 

Beshakapa qishloqlari bor. 

Kat so'zi asli sug'diycha. Kat yoki kata qadimiy eroncha atamashunoslikda urug' 

vakillari bir bo'lagi yashagan va devor bilan ajratib olingan katta hovlini bildirar edi. 

O'rta  Osiyoda  keng  tarqalgan  va  «qishloq»  ma'nosini  anglatgan  kat  (kad)  atamasi, 

shubhasiz, ibtidoiy kad, kat yoki kata so'zidan kelib chiqqan. Kadxudo «kat hokimi» 

atamasi esa bizning zamonamizgacha saqlanib qolgan va ma'lum bir jamoa doirasida 

boshchilik qiluvchi kishini, hatto oila boshlig'ini anglatadi. 

Kent – «shahar», «aholi punkti». Kend (kent) atamasi asli kat (qarang) so'zining 

dialektal  shaklidir.  V.V.  Bartold  kend  so'zi  eroniy  aholidan  turkiy  xalqlarga  o'tgan 

deydi. Ana shuning uchun ham Mahmud  Qoshg'ariy bu so'zni turkiy so'z deb biladi: 

«Kend  –  o'g'uzlar  va  ularga  yaqin  turuvchilar  tilida  «qishloq»  shaklida»  deya 

izohlaydi. 

Kesak – turkiy xalqlarda keng tarqalgan etnonim. Qirg'izlarda kesek, jo'o'kesek, 

qozoqlarda  qorakesak  degan  urug',  o'zbeklarda  mullakesak  va  mirzokesak, 

boshqirdlarda  kese  urug'lari  bo'lgan.  Kesak  so'zi  «uruglarning  bo'lingan,  kesilgan 

parchasi»  demakdir.  Xo'jaobod,  Jalaquduq  tumanlarida  Kesak,  Qorakol  tumanida 

Kesakli, Bulung'ur, Jomboy, Payariq tumanlarida Qorakesak qishloqlari bor. 

Koriz  –  yerosti  suvlarni  yer  yuzasiga  chiqarish  uchun  qazilgan  murakkab 

inshoot, yer ostida qazilgan ariq, yopiq kanal. Koriz qazishda ko'plab quduqlar lahm 

(tunnel) bilan birlashtiriladi. Korizdan chiqqan tuproqni olib tashlash va keyinchalik 

korizni tozalash maqsadida har 7-10 metrda quduq qaziladi. Korizlaming uzunligi bir 

necha  yuz  metrdan  bir  necha  kilometrgacha  bo'lgan.  Korizlar  Turkmanistonning 

Kopetdog'  tog'lari  etaklarida,  O'zbekistonda  asosan  Nurota  tog'lari  etaklarida, 

Ozarbayjon,  Afg'oniston,  Eron,  Xitoy,  Afrika  (Sahroi  Kabir)  uchraydi.  Koriz  ba'zi 

joylarda koxrez, kariz, qanat (arabcha, ko'pligi qanavot) ham deyiladi. 

---

Ko'rpa  –  joy  nomlari  shakhda  uchraydigan  qadimiy  atama  va  etnonim,  bu 

so'zning  «qavilgan  yopinchiq»  ma'nosidagi  forscha-tojikcha  so'zga  aloqasi  yo'q. 

Qadimiy turkiy tilda ko'rpa so'zi bir necha ma'noni anglatgan. Tarixiy yodgorliklarda