С.Қ. Махмудов

 

---

327 
 10.2.Тижорат банклари томонидан чиқариладиган қимматли қоғозлар 
ҳисоби 
Тижорат банкларида қимматли қоғозлпрнинг хисоби Адлия 
Вазирлигида 2009 йил 19 январда 1885-сон билан рўйхатга олинган 
―Тижорат банкларида қимматли қоғозлар билан амалга ошириладиган 
операцияларнинг бухгалтерия ҳисоби тўғрисида йўриқнома‖га асосланади.
Акциялар
– акциядорлик жамиятининг устав фондига юридик ѐки 
жисмоний шахс муайян хисса қўшганидан гувохлик берувчи. Акция 
эгасининг мазкур жамият мулкидаги иштирокини тасдиқловчи хамда унга 
дияидент олиш ва қоида тариқасида, ушбу жамиятни бошқаришда қатнашиш 
хуқуқини берувчи, амал қилиш муддати белгиланмаган қимматли қоғоздир. 
Акциялар чиқариш тўғрисида қарор акциядорлик жамияти муассасалари 
томонидан ѐки акциядорларнинг умумий йиғилиши томонидан қабул 
қилинади. Сотиб олинган акция уни чиқарган акциядорлик жамиятига, 
башарти бу нарса жамият уставида назарда тутилмаган бўлса сотилиши 
мумкин эмас. 
Акциялар қуйидаги турларга бўлинади: 
1.
Оддий эгаси ѐзилган акциялар: 
2.
Имтиѐзли эгаси ѐзилган акциялар: 
3.
Оддий тақдим этувчига акциялар: 
4.
Имтиѐзли тақдим этувчига акциялар. 
Тижорат банклари томонидан тарқатиш учун чиқариладиган акциялар 
ҳисоби қуйидаги баланс ҳисобварақларида юритилади: 
30303-"Имтиѐзли акциялар учун обуна маблағининг тўланмаган қисми", 
30306-"Оддий акциялар учун обуна маблағининг тўланмаган қисми", 
30309-"Рўйхатдан ўтказилган акциядорлик капитали - Имтиѐзли", 

---

328 
30312-"Рўйхатдан ўтказилган акциядорлик капитали - Оддий", 
30315-"Чиқарилган акциядорлик капитали - Имтиѐзли", 
30318-"Чиқарилган акциядорлик капитали оддий". 
Акциялар ҳужжатсиз шаклда депозитарийнинг ҳисобга олиш 
регистрларидаги ѐзувлар электрон тарзида чиқарилади. Қимматли қоғозлар 
давлат рўйхатидан ўтказилгандан сўнг ҳамда чиқарилган акциялар Марказий 
депозитарийда ҳисобга олингандан сўнг, депозитарийнинг ҳисоботига асосан 
қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси амалга оширилади: 
АТИБ ―Хамкорбанк‖ 200 000 дона номинал қиймати 1000 сўмдан 
200 000 000 сўмлик акция чиқарди. 
Бухгалтерия томонидан чиқарилган акцияларни 1 сўм ҳисобида 
балансдан ташқари счѐтга кирим қилинди. 
А 
Дт 90329 "Банкнинг 
ҳужжатсиз 
қимматли 
қоғозлари" 
200 000 дона 
А/П Кт 96314 "Банкнинг қимматли қоғозлари бўйича 
контр-ҳисобварақ". 
Обуна қилинганда ва акция олди-сотди шартномаси тузилганда 
қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси амалга оширилади: 
а) имтиѐзли акциялар бўйича: 
А/П Дт 30303 "Имтиѐзли 
акциялар 
учун 
обуна 
маблағининг тўланмаган қисми (контр-
пасси 
110 000 000 
П 
Кт 30309 "Рўйхатдан ўтказилган устав капитали – 
Имтиѐзли 
б) оддий акциялар бўйича: 

---

329 
А/П Дт 30306 "Оддий акциялар учун обуна маблағининг 
тўланмаган қисми (контр-пассив)";
110 000 000 
П 
Кт 30312 Рўйхатдан ўтказилган устав капитали - 
Оддий".
Акция учун тўлов тўлиқ ѐки қисман олинганда қуйидаги бухгалтерия 
ўтказмаси амалга оширилади: 
А 
Дт 10101 "Айланма кассадаги нақд пуллар" 
220 000 000 
А/П Кт 30303 "Имтиѐзли 
акциялар 
учун 
обуна 
маблағининг тўланмаган қисми (контр-
пассив) 
110 000 000 
А/П Кт 30306 "Оддий акциялар учун обуна маблағининг 
тўланмаган қисми (контр-пассив)";
110 000 000 
Тўлов тўлиқ олингандан сўнг битим амалга оширилганда, акция бўйича 
эгалик ҳуқуқи ўтказилганлигини тасдиқловчи депозитарийнинг ҳисоботига 
асосан қуйидаги бухгалтерия ўтказмалари амалга оширилади: 
а) имтиѐзли акциянинг номинал қийматига: 
П 
Дт 30309 "Рўйхатдан ўтказилган устав капитали - 
Имтиѐзли"; 
100 000 000 
П 
Кт 30315 "Чиқарилган устав капитали - Имтиѐзли";
б) оддий акциянинг номинал қийматига: 
П 
Дт 30312 Рўйхатдан ўтказилган устав капитали - 
Оддий".
100 000 000 
П 
Кт 30318 "Чиқарилган устав капитали - Оддий";
в) обуна баҳоси ва номинал қиймат ўртасидаги ижобий фарқ суммасига: 
П Дт 30309 "Рўйхатдан ўтказилган устав капитали - 
Имтиѐзли"; 
10 000 000 
П Дт 30312 Рўйхатдан ўтказилган устав капитали - 
Оддий".
10 000 000 

---

330 
П Кт 30603 "Қўшилган капитал"; 
20 000 000 
г) бир вақтнинг ўзида акция бўйича эгалик ҳуқуқи акциядорларга 
ўтказилганда, 
депозитарийнинг 
акция 
бўйича 
эгалик 
ҳуқуқи 
ўтказилганлигини тасдиқловчи ҳисоботига асосан: 
А/П Дт 96314 "Банкнинг қимматли қоғозлари бўйича 
контр-ҳисобварақ"; 
200 000
П 
Кт 90329 "Банкнинг 
ҳужжатсиз 
қимматли 
қоғозлари". 
Акцияларнинг чиқарилиши билан боғлиқ бўлган харажатлар 56795 - 
"Бошқа операцион харажатлар" ҳисобварағининг "Акцияларни чиқариш 
билан боғлиқ харажатлар" алоҳида шахсий ҳисобварағида ҳисобга олинади.
Агар акциялар чиқарилишидан аввал акциянинг қиймати потенциал 
акциядорлар томонидан тўлиқ ѐки қисман тўланганда, акциялар бўйича 
олдиндан тўловлар, акциялар чиқарилишига қадар мажбуриятларда акс 
эттирилади. Шунингдек, банкнинг янги акцияларига обунада иштирок этиш 
кафолати учун потенциал акциядорлар томонидан омонат (депозит) 
қўйилиши мумкин. 
а) олдиндан тўлов амалга оширилганда: 
А 
Дт 10101 "Айланма кассадаги нақд пуллар" 
220 000 000 
П 
Кт 29830 "Акциялар учун обуна маблағини тўлаш 
бўйича депозитлар"; 
б) акциялар сотилганда, акция бўйича эгалик ҳуқуқи ўтказилганлигини 
тасдиқловчи депозитарийнинг ҳисоботига асосан: 
П 
Дт 29830 "Акциялар учун обуна маблағини тўлаш 
бўйича депозитлар"; 
220 000 000 

---

331 
П 
Кт 30315 "Чиқарилган устав капитали - Имтиѐзли"-
номинал қиймати 
100 000 000 
П 
Кт 30318 "Чиқарилган устав капитали - Оддий"-
номинал қиймати 
100 000 000 
П 
Кт 30603 "Қўшилган капитал" 
20 000 000 
Эълон қилинган дивидендларнинг ҳисобланиши қуйидаги бухгалтерия 
ўтказмалари орқали амалга оширилади: 
а) йиллик дивидендларни ҳисоблашда; 
А/П Дт 31203 "Тақсимланмаган фойда (актив-пассив)" 
(йиллик дивидендларни ҳисоблашд 
20 000 000 
П 
Кт 29822 "Тўланиши лозим бўлган дивидендлар"; 
б) оралиқ дивидендларни ҳисоблашда; 
А/П Дт 31206 "Соф фойда (зарар) (актив-пассив 
10 000 000 
П 
Кт 29822 "Тўланиши лозим бўлган дивидендлар"; 
в) фойда етмаганда имтиѐзли акциялар бўйича; 
А/П Дт 30903 "Умумий захира фонди" ; 
10 000 000 
П 
Кт 29822 "Тўланиши лозим бўлган дивидендлар"; 
Дивидендлар тўланганда, қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси амалга 
оширилади: 
П 
Дт 29822 "Тўланиши лозим бўлган дивидендлар"; 
40 000 000 
А 
Кт 10101-
20218 
"Айланма кассадаги нақд пуллар" 

---

332 
Ҳисобланган дивидендлар қонунчиликда белгиланган тартибда банк устав 
капиталини оширишга йўналтирилганда қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси 
амалга оширилади: 
П Дт 29822 "Тўланиши лозим бўлган дивидендлар"; 
40 000 000 
П Кт 30315 "Чиқарилган устав капитали - Имтиѐзли"
20 000 000 
П Кт 30318 "Чиқарилган устав капитали - Оддий" 
15 000 000 
П Кт 30603 "Қўшилган капитал" 
5 000 000 
Акцияларнинг номинал қийматини ошириш ҳисобига устав капитали 
кўпайтирилганда қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси амалга оширилади: 
а) Қўшилган капитални устав капиталига йўналтириш: 
П Дт 30603 "Қўшилган капитал"- 
5 000 000 
П Кт 30315 "Чиқарилган устав капитали - Имтиѐзли" 
2 500 000 
П Кт 30318 "Чиқарилган устав капитали - Оддий". 
2 500 000 
б) Тақсимланмаган фойдани устав капиталига йўналтириш: 
А/П Дт 31203 "Тақсимланмаган фойда (актив-пассив)" 
6 000 000
П 
Кт 30315 "Чиқарилган устав капитали - Имтиѐзли"-
3 000 000 
3 000 000 
П 
Кт 30318 "Чиқарилган устав капитали - Оддий".-
3 000 000 
3 000 000 
Тақсимланмаган фойдани капиталлаштириш ҳисобига қўшимча 
акциялар жойлаштирилганда қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси амалга 
оширилади: 

---

333 
2014 йил якуни бўйича тақсимланманган фойда 25 000 000 сўмни т/э, 
двидентлар ҳисобланмади. 
А/П Дт 31203 "Тақсимланмаган фойда (актив-пассив)" 
25 000 000 
П 
Кт 30315 "Чиқарилган устав капитали - Имтиѐзли"-
номинал
10 000 000 
П 
Кт 30318 "Чиқарилган устав капитали - Оддий".- 
номинал
10 000 000 
П 
Кт 30603 "Қўшилган капитал" 
5 000 000