S. M. Turobjonov, T. T. Tursunov, K. M. Adilova

Nazorat savollari
Qaysi moddalar atmosferada kislotali yomg ‘irlarni hosil bo ‘lishiga olib keladi?

Oltingugurt birikmalari qanday tabiiy va antropogen manbalardan kelib tushadi?

Qaysi asosiy mexanizm b o ‘yicha havoda sulfat kislotasi hosil bo'ladi?

Azot birikmalari qaysi manbalardan havoga tushishi mumkin?
Uchuvchan organik birikmalar qaysi tabiiy va antropogen manbalardan atmosferaga tushishi mumkin?

Kislotali yom g‘irlar o'simliklarga qanday ta ’sir ко ‘rsatadi?

4-bob. GIDROSFERA KIMYOSI

4.1. Suvning gidrologik aylanma harakati
Gidrosfera —bu Yerning atmosfera va qattiq yer qatlami orasidagi joylashgan qavati boMib, u o‘z ichiga dengiz, okean, ko‘l suvlarini, yer osti suvlar va yer yuzasidagi barcha suvlarini kiritadi. Gidrosfera tushunchasiga hamma tabiiy eritmalar, uchta asosiy holatidagi suv (gazsimon, suyuq va qattiq) hamda kimyoviy birikmalar tarkibidagi suvlar kiradi. Yerdagi suvlarning umumiy hajmi 1,4 dan ortiq mlrd km3 ni tashkil qiladi.
Gidrosferaning tarkibiy qismlari bir-biri bilan uzviy bog'langan bo‘lib, ular orasida doimo o ‘zaro ta’sir etish va gazlar almashinish jarayonlari amalga oshirilib turadi, ya’ni tabiatdagi suv doimiy aylanma harakatda bo‘ladi.

Yer yuzasidan bug'lanib chiqayotgan suvning hajmi 525 ming km3 dan ortiq bo‘lib, u suv bug‘lari holatidagi atmosfera suvlarini tashkil qiladi. Atmosferaning yuqori qavatida sovish natijasida suv buglari kondensatsiyalanib qayta suv tomchilari yoki muz kristallariga aylanadi hamda Yerga atmosfera yomg‘irlari va qor holatida qaytadi.
Dengiz va okeanlar yuzasidan bug‘lanib chiqib, yana qaytib suv yuzasiga tushayotgan suv kichik aylanma harakatni tashkil qiladi. Agar atmosfera yomg‘irlari quruqlikka tushsa, ularning bir qismi daryo va ko‘llarga tushadi, katta qismi esa tuproq qavatidan filtrlanish jarayoni natijasida mineral hamda organik moddalar bilan to ‘ymtirilib, yer osti suvlarini hosil qiladi.
Ular daryolarga tushib yana okeanlarga qaytadi. Quruqlik yuzasidan bug'lanib chiqqan suv ham okeanlarga kelib tushishi mumkin. Shunday qilib, suvning katta aylanma harakati tashkil bo‘ladi. Bunda Yerdagi suvning umumiy rniqdori bir xil bo‘lib saqlanib turadi. Dunvodagi suvlarning umumiy balansi tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega:
u „ + u ,,= 0 „ + 0 ,