S kurbaniyazov, R. Q. Turniyazov

11.2. Issiqlik nurlanishi. Plank formulasi. Fotoeffekt hodisasi
P lank nazariyasi bo’yicha tashilayotgan energiya miqdori nurlanish chastotasiga proporsionaldir ya’ni
(107)
Bu yerda c = 3 • 10⁸m/s — yorug’likning vakuumdagi tezligi. h= 6,625-10^-34 j.s. - Plank doimiysi (107) formula istalgan to’lqin uzunligi uchun kvant energiyasi miqdorini hisoblash imkonini beradi.
Plank issiqlik nurlanishining kvant-xarakteriga ega ekanligidan foydalanib, absolyut qora jismni spektral nur chiqarish qobiliyati quyidagiga teng ekanligi aniqlandi.
(108)
Bu yerda - to’lqin uzunligi, T - tempratura, k - Bolsman doimiysi, e - natural logarifm asosi. (3) formula tajriba natijalariga to’la ravishda mos keladi. Bu formuladan Stefan-Bolsman va Vin qonunlarini keltirib chiqarish mumkin. Plank nazariyasidan foydalanib Eynshteyn 1905 yilda yorug’likning kvant (Foton) nazariyasini yaratdi. Undan so’ng 1913 yilda Bor tomonidan atom tuzilishining kvant nazariyasini yaratdi. Shunday qilib fizikada kvant nazariyasining yuzaga kelishi fizikada revolyusion uzgarish yasadi.
11.3. Fotonning impulsi va energiyasi. Eynshteyn formulasi
Fotoeffekt deb – moddaning yuzasiga yorug’lik nuri tushganda uning atomlaridan elektronlarini urib chiqarib elektr toki hosil qilish hodisasiga aytiladi. Fotoeffekt ikki xil bo’ladi. Ichki va tashqi fotoeffekt. Tashqi fotoeffekt – 1887 yilda Gers tomonidan aniqlangan. 1888 yilda Gers tomonidan olingan natijalarni umumlashtirib Stoletov fotoeffekt qonunlarini yaratgan.
Bu qonunlar quyidagilar:
1) To’yinish fototoki – tushayotgan yorug’lik oqimiga to’g’ri proporsional, ya’ni (109) Bu yerda k-moddaning xususiyatiga bog’lik kattalik.
2) Fotoelektronlarning kinetik energiyasi tushayotgan yorug’lik kvantlarining chastotasiga to’g’ri proporsional, intensivligiga bog’liq emas, ya’ni
(110)
3) Har qanday moddada “Qizil chegara ” deb ataluvchi minimal chastota yoki maksimal to’lqin uzunligidan boshlab fotoeffekt yuzaga keladi, ya’ni . (111)
Fotonning energiyasi (112)
formula bilan ifodalaniladi. Implusi esa
(113)
formula bilan aniqlanadi. 1905 yilda Eynshteyn fotoeffekt uchun energiyaning saqlanish qonunini qo’llab maxsus tenglama yaratdi. Unga fotoeffekt uchun Eynshteyn tenglamasi deyiladi va u quyidagi ko’rinishga ega
(114)
Fotoeffekt hodisasiga asoslanib yasalgan asboblarga fotoelementlar deyiladi. Fotoelementlar xalq xo’jaligida va texnikada keng miqyosda foydalaniladi.