S kurbaniyazov, R. Q. Turniyazov

10 – MA’RUZA
Linzalar. Qavariq va botiq linzalar. Linzalarda tasvir yasash.
Yupqa linzalar. Yorug’likning qutblanishi. Yorug’likning sinishda va qaytishida qutblanishi. Dispersiya hodisasi
Reja:

1. 
   Linzalar. Qavariq va botiq linzalar. Linzalarda tasvir yasash
   
2. 
   Yupqa linzalar
   
3. 
   Yorug’likning qutblanishi. Yorug’likning sinishda va qaytishida qutblanishi
   
4. 
   Dispersiya hodisasi
   

Tayanch iboralar: yorug’lik, elektromagnit to’lqin, chastota, qaytish, sinish, to’la ichki qaytish qonunlari, nisbiy va absolyut nisbiy sindirish ko’rsatkichlari, qutblanish, dispersiya.


10.1. Linzalar. Qavariq va botiq linzalar. Linzalarda tasvir yasash
Yorug’likning sinish va qaytish qonunlariga ososlangan optikaning bo’limiga geometrik optika deyladi. Geometrik optika asosida ishlaydigan asboblarning vazifalari xilma xildir. Obyektlarni ko’rishda ko’zga yordam berish,obyektlarning haqiqi tasvirlarni hosil qilish, yoritilganlikni o’zgartirish kabi tadbirlarni amalga oshirishda qo’llaniladi.

Bir tomoni sferik, ikkinchi tomoni yassi sirtlar yoki ikkala tomoni sferik sirtlar bilan chegaralangan shaffof jismlarga linzalar deyiladi. Linzalar ikki xil bo’ladi: birinchisi yig’uvchi (qavariq) va ikinchisi sochuvchi (botiq).

sochuvchi
Linzalar shisha, kvars, Kcl, Nacl dan yasaladi. Linzalar hosil qilgan sirtlrning egrilik markazlari orqali o’tgan o’qqa bosh optik o’q deyiladi. Qalinligi egrilik radiusiga nisbatan juda kichik linzalarga yupqa linzalar deyiladi. Linzada shunday nuqta mavjudki, u orqali o’tgan nur sinmaydi. Bu nuqtaga optik markaz deyladi. Linzaning optik markazidan bosh optik o’qdan tashqari istalgan chiziq o’tkazash mumkin. Ularga optik o’qlar deyiladi.
L inzalarga uning bosh optik o’qiga paralel nurlar tushsa, linza nurlarni yoki ularning davomini bir nuqtaga yig’adi. Bu nuqtaga linzaning fokusi deyiladi. Bu nuqtadan linzagacha bo’lgan masofaga linzaning fokus masofasi deyiladi.
(85)
yupqa linza formulasi.
Bu yerda - buyumdan linzagacha, b — linzadan tasvirgacha masofa, agar bo’lsa,
(86)

(86) ni e’tiborga olib (85) ni
(87)
ko’rinishda yozish mumkin
(88)

ga linzaning optik kuchi deyiladi va dioptriyalarda o’lchanadi. Qavarik linzada optik kuchi musbat, botiq linzada manfiy bo’ladi.