belgilangan shaklda hisoblab chiqarilgan umumbelgilangan soliqlar
summasi togrisidagi malumotnomani taqdim etadilar.
Umumbelgilangan soliqlar summasi hisoblangan yagona soliq
tolovi summasidan oshib ketgan taqdirda oshgan summa budjetga
tolanishi shart, ammo hisoblangan yagona soliq tolovi summasi
umumbelgilangan soliqlar summasidan oshib ketsa, budjet bilan
qayta hisob-kitob qilinmaydi.
Yagona soliq tolovi boyicha qayta hisob-kitob otkazish tovar-
larni sotib oluvchilar bilan tegishli hisob-kitoblarsiz amalga oshiriladi.
Hisob-kitoblar va malumotnoma yil yakunlari boyicha yagona
soliq tolovi hisob-kitobini taqdim etish muddatidan kechik-
tirmay taqdim etilsa, moliyaviy sanksiyalar qollanilmaydi.
Agar kichik biznes subyektlari hisobot yili yakunlari boyicha
belgilangan shartlarga javob bermay qolsalar, kelgusi yil boshidan
boshlab umumbelgilangan soliqlar tolashga otishlari kerak,
belgilangan shartlarga javob bermay qolingan hisobot yili tuga-
ganidan keyingi yilning 1-fevralidan kechiktirmay soliq boyicha
hisobga olish joyidagi davlat soliq xizmati organiga soliq solish
tartibi tanlanganligi togrisida Ozbekiston Respublikasi Davlat
soliq qomitasi tomonidan belgilangan shaklda yozma bildirish
231
taqdim etishlari shart. Soliq tolovchi tomonidan yozma bildirishning
belgilangan muddatda taqdim etilmaganligi uning umumbelgilangan
soliqlarni tolashga berilgan roziligi deb hisoblanadi.
Umumbelgilangan soliqlarni tolashga otgan yagona soliq
tolovi tolovchilari kamida 12 oydan song yagona soliq tolovini
tolashga qayta otishlari mumkin.
Agar yagona soliq tolovi tolovchilari qoshilgan qiymat soligi
solinadigan oborotni amalga oshirsalar, qoshilgan qiymat soligini
ixtiyoriy ravishda tolashlari va ixtiyoriy ravishda rad etishlari mumkin.
Ozbekiston Respublikasi Soliq kodeksiga muvofiq, rad etish faqat
navbatdagi yil boshidan amalga oshirilishi mumkin. Agar mikro-
firma va kichik korxonalar asosiy faoliyatlaridan tashqari faqat maxsus
soliq rejimida ishlovchi kichik biznes subyektlariga xos faoliyat turlari
bilan ham shugullansalar, ular bu faoliyat turlari boyicha
qonunchilik tomonidan shu kategoriya korxonalari uchun kozda
tutilgandek alohida hisob yuritishlari va soliqlarni, yigimlarni va
davlatning budjetdan tashqari maqsadli jamgarmalariga ajratmalarni
tolab borishlari shart. Masalan, yagona yer soligi tolovchisi bolgan
qishloq xojaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar korxona kichik
biznes subyekti maqomiga ega bolsa, oz faoliyatining boshqa turlari
boyicha oz xohishlariga kora, yagona soliq tolovini yoki barcha
soliqlar va majburiy tolovlarni tolashlari mumkin.
Yagona soliq tolovi budjetga tolovlardan qarzlar hisobi
(schoti) boyicha hisobga olib boriladi. Belgilangan tartibda hisoblab
chiqilgan yagona soliq tolovi soliqlar va yigimlarni tolash uchun
foydadan foydalanish hisobi (schoti) debeti va budjetga
tolovlardan qarzlarni hisobga olish hisobining kreditida korsatiladi.
Tolab bolingan yagona soliq tolovi budjetga tolovlardan
qarzlarni hisobga olish hisobi (schoti)ning debetida va pul mab-
laglarini hisobga olish hisobida korsatiladi.
14.4. Tadbirkorlikning mohiyati va uni soliqqa tortish
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkor deganimizda, foyda olish
maqsadida qonunchilik tomonidan taqiqlanmagan biron-bir fao-
liyat bilan shugullanuvchi jismoniy shaxs tushuniladi. Masalan,
oila azolaridan biri ertalab tandirda non yopib, oila azolari bilan
issiq non bilan nonushta qilsa, tadbirkor bolmaydi, chunki bu
faoliyatdan foyda olmaydi, agar u shu nonni bozorga olib chiqib,
foyda olish maqsadida sotsagina, u tadbirkor boladi.
232
Shaxsiy tadbirkor deganimizda, yuridik shaxsni tashkil etmasdan,
mustaqil ravishda, ishlovchilarni yollash huquqisiz, oz mulki
bolgan mol-mulkdan foydalanib, tadbirkorlik faoliyati bilan
shugullanuvchi jismoniy shaxs tushuniladi. Ozbekiston
Respublikasida tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanuvchi va undan
daromad oluvchilar belgilangan tartibda soliq tolaydilar.
Tadbirkorlar soliqlarni Ozbekiston Respublikasi Soliq
kodeksining 58-bobiga muvofiq tolaydilar. Agar shaxsiy tadbirkor
malum muddatga oz faoliyatini toxtatsa, toxtatishdan oldin u
tadbirkorlarni royxatga oluvchi organga oz faoliyatini vaqtinchalik
toxtatishi togrisida ariza va arizaga qoshib, davlat royxatidan
otganligi togrisidagi oz guvohnomasini qoshib topshiradi.
Shaxsiy tadbirkordan oz faoliyatini vaqtinchalik toxtatishi
togrisida ariza va davlat royxatidan otganligi togrisidagi
guvohnomasini olgan tadbirkorlarni royxatga oluvchi organ bu
haqida tegishli soliq organiga Ozbekiston Respublikasi Davlat
soliq qomitasi tomonidan tasdiqlangan shaklda malumot beradi.
Tegishli soliq organi uchun tadbirkorlarni royxatga oluvchi
organdan olingan shaxsiy tadbirkorning oz faoliyatini vaqtin-
chalik toxtatishi togrisidagi malumot faoliyatni toxtatiladigan
muddat uchun qatiy belgilangan soliqni hisoblashni toxtatishi
uchun asos bolib xizmat qiladi.
Savdo faoliyati bilan shugullanuvchi shaxsiy tadbirkor daro-
madlar va amalga oshirilgan tovar operatsiyalarini hisobga olish
registrida daromadlar va amalga oshirilgan tovar operatsiyalarini
hisobga olib borishlari shart. Daromadlar va amalga oshirilgan
tovar operatsiyalarini hisobga olish registri bolib quyidagilar
xizmat qiladi:
•
chakana savdo faoliyati bilan shugullanuvchi shaxsiy tadbir-
korning daromadlar va amalga oshirilgan tovar operatsiyalarini
hisobga olish kitobi;
•
tovar chiðtalari kitobi.
Daromadlar va amalga oshirilgan tovar operatsiyalarini hisob-
ga olish registri shakli Ozbekiston Respublikasi Davlat soliq
qomitasi tomonidan tasdiqlanadi.
Daromadlar va amalga oshirilgan tovar operatsiyalarini hisob-
ga olish registri shaxsiy tadbirkorning arizasiga binoan, soliq
inspeksiyasi tomonidan royxatga olinadi.
233
Daromadlar va amalga oshirilgan tovar operatsiyalarini hisobga
olish registri oxirgi yozuv yozilgan kundan boshlab, 5 yil davomida
raqamlab tikilgan va tegishli soliq inspeksiyasi tomonidan
muhrlangan holda shaxsiy tadbirkorda saqlanadi.
Jismoniy shaxslar bir martalik deklaratsiya bilan ishlashlari
mumkin. Daromad olish maqsadida bir martalik operatsiyalarni
bajargan holda jismoniy shaxslar royxatga oluvchi organda
royxatdan otmasdan turib soliq inspeksiyasiga bir martalik
deklaratsiya topshiradilar. Bolajak daromadni korsatib yozilgan
bunday deklaratsiya operatsiya bajarilmasdan oldin soliq
inspeksiyasiga topshiriladi. Soliq inspeksiyasi bu deklaratsiya asosida
tegishli daromad soligi summasini hisoblab chiqib, shu summani
tolashi uchun fuqaroga tolov xabarnomasini beradi. Hisoblab
berilgan summa budjetga tolangach, soliq inspeksiyasi fuqaroga
deklaratsiyani qaytarib beradi.
Soliq tolovchi soliq deklaratsiyasini quyidagi soliq inspek-
siyasiga topshiradi:
•
jismoniy shaxs yashash joyidagi;
•
faoliyat olib borayotgan joyidagi.
Bir martalik deklaratsiya asosida jismoniy shaxsdan daromad
soligi 8 %, 16 % va 22 % lik shkala boyicha hisoblanadi. Shu
bilan birga, daromad soligi bir martalik deklaratsiya topshirilgan
oydagi stavka boyicha hisoblanadi.
Bir martalik deklaratsiya bu kutilayotgan daromad haqidagi
malumotdir. Shuning uchun bir martalik deklaratsiya topshirgan
fuqarolar hisobot yilidan keyingi yilning 1-apreligacha soliq
inspeksiyasiga ozlarining yillik yalpi daromadlari haqida dekla-
ratsiya topshirishlari shart.
Agar fuqaro bir martalik faoliyat yuritib, uning soligini
tolab bolgandan keyin tadbirkorlik faoliyatini davom ettirishni
xohlasa, u, albatta, yuridik shaxsni tashkil etmasdan xususiy
tadbirkor sifatida royxatdan otishi shart.
Soliq tolovchilar. Qatiy belgilangan soliq yuridik shaxsni
tashkil etmasdan xususiy tadbirkorlik bilan shugullanuvchi
jismoniy shaxs tomonidan: daromad soligi va boshqa umumdavlat
hamda mahalliy soliqlar va yigimlar orniga tolanadi. Bunda
qatiy belgilangan soliq tolovchilar uchun quyidagilarni tolash-
ning amaldagi tartibi saqlanib qoladi:
•
bojxona tolovlari;
234
•
yer qaridan foydalanuvchilar uchun soliqlar va maxsus
tolovlar;
•
suv resurslaridan tadbirkorlik maqsadlarida foydalanuvchilar
uchun suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq;
•
aksizosti mahsulotlari ishlab chiqarilganda yoki import
qilinganda aksiz soligi;
•
davlatning budjetdan tashqari Pensiya jamgarmasiga sugurta
badallari;
•
davlat bojlari;
•
alohida tovarlar bilan chakana savdo qilish huquqi uchun yigim.
Agar shaxsiy tadbirkor soliqqa tortiladigan mol-mulkka va yerga
ega bolsa, ular jismoniy shaxslar tolaydigan mol-mulk va yer
soliqlarini tolashga majbur. Agar shaxsiy tadbirkorlik faoliyatini
ijaraga olingan bino va jihoz, shu jumladan, transportda amalga
oshirsa, u shu faoliyatini amalga oshirishdan oldin yashash joyidagi
soliq inspeksiyasiga ijaraga beruvchining familiyasi, ismi, otasining
ismi, pasporti korsatkichlari hamda ijara haqining summasi va
muddati haqida malumot berishi lozim.
Shu bilan birga, sotish maqsadida tovarlarni import qiluvchi
jismoniy shaxslar eksport-import qilish, ulgurji va chakana savdo
qilish huquqiga ega bolgan yuridik shaxsni tashkil etmasdan,
xususiy tadbirkorlik bilan shugullanuvchi tadbirkor sifatida
royxatdan otishi shart.
Import qilingan tovarlarni sotuvchi jismoniy shaxslar sotish
paytida import tovarlarni bojxona chegarasidan otish hujjatlarini
korsatishi lozim va agar bu hujjatlar bolmasa, import qilingan
tovarlar belgilangan tartibda olib qoyiladi.
Qatiy belgilangan soliq tolovchilarga soliq solishning boshqa
tartibini tanlash huquqi tatbiq etilmaydi va u yollanma ishchi
ishlatishga haqqi yoq. Ammo er-xotinning umumiy mulkiga asos-
langan oilaviy tadbirkorlik shaklida, oddiy ortoqlik shartnomasi
sifatida faoliyat yuritishlari mumkin. Masalan, ikki yoki undan
koproq shaxsiy tadbirkor oddiy ortoqlik shartnomasi asosida
yuridik shaxsni tashkil etmasdan, faoliyat yuritishlari mumkin.
Soliqqa tortish obyekti. Mol-mulk subyektlarining qonun bilan
man etilmagan, oz mulkiy javobgarligi asosida tavakkalchilik
bilan amalga oshiriladigan har qanday iqtisodiy faoliyatdan
oladigan daromadidan tolaydigan soliqqa tortish obyekti bolib
quyidagilar xizmat qiladi:
235
•
kustar-hunarmandchilik va xalq amaliy sanat sohasi, aholiga
maishiy xizmat korsatish, ijtimoiy-madaniy va boshqa sohalarda
qonun bilan man etilmagan, mahsulot ishlab chiqarish va xizmat
korsatishdan olingan daromadlar;
•
fuqarolarning qishloq xojaligi mahsulotiga kirmaydigan
yovvoyi holda osuvchi mevalar, dorivor otlar, zamburuglar,
qushlar va qafasda saqlanadigan hayvonlar mahsulotlari va
boshqalarni sotishdan olingan daromadlar;
•
fuqarolarning shaxsiy yordamchi qishloq xojaligidan olgan
nooziq-ovqat mahsulotlarini sotishdan olingan daromadlar;
•
inshootlarni, xonadonlarni, xonalarni, garajlarni, avtoma-
shinalarni, radio va teleapparaturalarni, videokassetalarni, musiqa
asboblarini, toy liboslarini, mebellarni va boshqa kochmas
mulkni qarzga, ijaraga berishdan olingan daromadlar;
•
alohida shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan tadbir-
korlikdan olingan daromadlar;
•
bir guruh fuqarolar birgalikda amalga oshiradigan jamoaviy
tadbirkorlikdan olingan daromadlar.
Hujjatli tasdiqlanadigan xarajatlar tarkibiga quyidagilar kiritiladi:
•
moddiy xarajatlar;
•
asosiy ishlab chiqarish vositalarini tola tiklashga ajratiladigan
amortizatsiya tolovlari;
•
ijara tolovlari;
•
davlat ijtimoiy sugurtasiga tolovlar;
•
banklarning qisqa muddatli kreditlari uchun tolanadigan foizlar;
•
asosiy ishlab chiqarish vositalarini barcha turdagi tamirlash
uchun qilingan xarajatlar.
Agar fuqarolar qilingan xarajatlar miqdori va tarkibini
hujjatlar bilan tasdiqlab berolmasa, soliq organlari tomonidan
otkazilgan tekshirish hujjatlarida keltirilgan xarajatlar asosida
hisobga olinadi yoki xuddi shu faoliyat bilan shugullanuvchi
boshqa fuqarolar korsatkichlaridan foydalaniladi.
Billiardxonalar, bolalar oyin avtomatlari uchun soliqqa tor-
tish obyekti bolib jihozlangan orinlar soni xizmat qiladi.
Soliq stavkalari va soliqdan imtiyozlar. Yuridik shaxsni tashkil
etmasdan xususiy tadbirkorlik bilan shugullanuvchilar qatiy
belgilangan stavkalar asosida soliq tolaydilar.
Qatiy belgilangan soliq stavkalari Ozbekiston Respublikasi
Prezidentining Qarori bilan tasdiqlanadi va Qoraqalpogiston
236
Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahri
hokimlari tomonidan mahalliy shart-sharoitlarni hisobga olib,
qatiy belgilangan soliq stavkalari oshirilishi mumkin.
19-jadval
Yuridik shaxsni tashkil etmasdan xususiy tadbirkorlik faoliyati
bilan shugullanuvchi jismoniy shaxslarning daromadlariga
qatiy belgilangan soliq stavkalari
1
(eng kam oylik ish haqiga nisbatan karralarda)
r
/
T
i
r
u
t
t
a
y
il
o
a
F
t
n
e
k
h
s
o
T
i
r
h
a
h
s
t
a
y
o
li
V
i
r
a
l
r
a
h
a
h
s
,
r
a
l
n
a
m
u
T
r
a
l
q
o
l
h
s
i
q
.
1
o
d
v
a
s
a
n
a
k
a
h
C
n
a
li
b
i
r
a
lt
o
l
u
s
h
a
m
t
a
q
v
o
-
q
i
z
O
0
,
9
0
,
6
0
,
3
n
a
li
b
i
r
a
lt
o
l
u
s
h
a
m
i
g
il
a
j
o
x
q
o
l
h
s
i
Q
a
d
i
r
a
l
a
t
s
a
r
o
d
v
a
s
i
g
a
d
i
r
o
z
o
b
n
o
q
h
e
d
0
,
5
0
,
4
0
,
2
n
a
li
b
i
r
a
lt
o
l
u
s
h
a
m
t
a
q
v
o
-
q
i
z
o
o
N
0
,
0
1
5
,
6
0
,
3
t
a
q
v
o
-
q
i
z
o
o
n
a
v
t
a
q
v
o
-
q
i
z
O
n
a
li
b
i
r
a
lt
o
l
u
s
h
a
m
0
,
0
1
5
,
6
0
,
3
.
2
n
a
d
i
g
a
d
d
n
a
b
-
3
(
r
a
lt
a
m
z
i
x
y
i
h
s
i
a
M
)
i
r
a
q
h
s
a
t
5
,
3
5
,
1
5
,
0
.
3
,
r
u
k
i
d
e
p
,
r
u
k
i
n
a
m
,
a
n
o
x
h
s
o
r
a
t
r
a
S
r
a
lt
a
m
z
i
x
a
q
h
s
o
b
a
v
a
k
it
e
m
s
o
k
0
,
4
0
,
2
0
,
1
.
4
b
a
l
h
s
i
i
n
i
r
a
lt
o
l
u
s
h
a
m
z
O
h
s
it
o
s
a
v
h
s
i
r
a
q
i
h
c
0
,
2
5
,
1
0
,
1
.
5
i
n
k
l
u
m
(
t
a
y
il
o
a
f
i
g
a
d
r
u
t
a
q
h
s
o
B
)
i
r
a
q
h
s
a
t
n
a
d
h
s
i
r
e
b
a
g
a
r
a
ji
0
,
5
0
,
3
0
,
2
.
6
t
a
m
z
i
x
a
d
i
r
a
l
a
ti
s
o
v
t
r
o
p
s
n
a
r
t
o
t
v
A
:
h
s
i
r
e
b
a
g
a
r
a
ji
a
v
h
s
it
a
s
r
o
k
i
h
c
v
u
r
a
t
o
k
k
u
y
a
h
c
a
g
a
n
n
o
t
3
i
r
a
l
a
n
i
h
s
a
m
k
u
y
0
,
2
i
h
c
v
u
r
a
t
o
k
k
u
y
a
h
c
a
g
a
n
n
o
t
8
i
r
a
l
a
n
i
h
s
a
m
k
u
y
0
,
3
i
h
c
v
u
r
a
t
o
k
k
u
y
q
it
r
o
n
a
d
a
n
n
o
t
8
i
r
a
l
a
n
i
h
s
a
m
k
u
y
0
,
4
1
Ozbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yil 25-dekabrdagi «Ozbekiston
Respublikasining 2013-yilgi asosiy makroiqtisodiy korsatkichlari prognozi va
davlat budjeti parametrlari togrisida»gi 1887-sonli Qarori.
237
Yuridik shaxsni tashkil etmasdan xususiy tadbirkorlik faoliyati
bilan shugullanuvchi jismoniy shaxslarning daromadlariga qatiy
belgilangan soliq stavkalari bir oylik eng kam ish haqiga nisbatan
karralarda belgilangan bolib, joylashgan joylariga qarab va chakana
savdo, xizmat korsatish, oz mahsulotlarini ishlab chiqarish va
sotish, avtotransport vositalarida xizmat korsatish va ularni ijaraga
berish hamda tadbirkorlikning boshqa turlari uchun soliq
stavkalari belgilangan
Jadvaldan korinib turibdiki, bir xil faoliyat yurituvchi tad-
birkorlar tolaydigan qatiy belgilangan soliq stavkalari joylash-
gan joyiga qarab bir-biridan farq qilar ekan. Masalan, Toshkentda
joylashgan sartarosh har oyda 4 minimal oylikka teng soliq
tolasa, qishloqda joylashgan sartarosh har oyda 1 minimal oylikka
teng soliq tolaydi.
Tadbirkorlik faoliyatini ozi davlat royxatidan otkazilgan
joydan boshqa joyda amalga oshirayotgan jismoniy shaxs soliqni
stavkalardagi musbat farqni hisobga olib tolaydi. Bunda tadbir-
korlik faoliyatida musbat farq jismoniy shaxs royxatdan otka-
zilgan joyda undiriladi.
Xususiy tadbirkorlar uy xojaligida yetishtirilgan uy hayvon-
larini tirik va soyilgan holda sotish, chorvadorlik, asalarichilik,
osimlikshunoslik, dekorativ bogdorchilik mahsulotlarini natura
va qayta ishlangan holda sotish uchun tegishli barcha zaruriy
hujjatlar bolganda qatiy belgilangan soliqni tolashdan ozod
etiladi.
Jismoniy shaxslarning mulkni ijaraga berishdan olgan daro-
madidan jismoniy shaxslarning daromadidan olinadigan soliq
olinadi.
Soliqlarni hisoblash va budjetga tolash tartibi. Xususiy tad-
birkorlik bilan shugullanuvchi jismoniy shaxslar uchun ularning
tadbirkorlik faoliyatini soliqqa tortishning aniq tartibi va topshirish
muddatlari belgilab berilgan. Masalan, tayinli ish joyi bolmagan
tadbirkorlik faoliyatidan yoki boshqa yollar bilan daromad
oluvchi jismoniy shaxslar soliq organlari tomonidan shaxslar
ularning amalda olgan yillik daromadlari togrisidagi deklaratsiya,
soliq organlari tomonidan otkazilgan tekshiruvlar hujjatlari va
tekshiruvlar natijalari asosida soliqqa tortiladilar.
238
Xususiy tadbirkorlik bilan shugullanuvchi jismoniy shaxslar
uchun deklaratsiya tuzishning va soliq organlariga topshirishning
quyidagi tartibi belgilangan:
•
fuqarolar otgan oydagi amalda olgan daromadlari va yilning
qolgan davrida olishni moljallayotgan daromadlari togrisida
deklaratsiyani ozlari yashab turgan joydagi soliq inspeksiya-
siga daromad olgan oyidan keyingi oyning 5-sanasidan kechik-
tirmay topshiradilar. Agar yil oxirigacha daromad manbayi
yoqolib qolsa, tadbirkor daromad manbayi yoqolgandan
boshlab 5 kun ichida deklaratsiya topshiradi. Agar yil oxirigacha
daromad manbayi yoqolmasa, tadbirkor yil davomida amalda
olgan daromadi togrisida deklaratsiyani kelasi yilning 15-yan-
varigacha topshiradi.
Xususiy tadbirkorlik bilan shugullanuvchi jismoniy shaxslar
uchun qatiy belgilangan soliq tolashning quyidagi tartibi va
sanalari belgilangan:
•
qatiy belgilangan soliq tadbirkorlik faoliyatining turiga va
faoliyat amalga oshiriladigan joyiga qarab belgilangan stavkalar
boyicha tolanadi;
•
bir necha faoliyat turi bilan shugullanuvchi tadbirkor har
bir faoliyat turi uchun belgilangan stavka boyicha alohida qatiy
belgilangan soliq tolaydi. Qatiy belgilangan soliqni hisoblash
qatiy belgilangan soliqchi hisobga olingan joydagi soliq inspek-
Do'stlaringiz bilan baham: |