S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

Nazorat savollari:
1.  Operatsion  tizimni  himoyalash  qismtizimining  asosiy  funk­
siyalarini ahamiyati nimada?
2.  Operatsion  tizimda  identifikatsiya,  autentifikatsiya,  avtori- 
zatsiya  va  foydalanishlami  cheklash  funksiyalarini  tushuntirib  be- 
ring.
3.  Operatsion tizimda audit va xavfsizlik  siyosatini boshqarish 
funksiyalarini yoritib bering.
4.  Operatsion tizimda kriptografik fimksiyalar va tarmoq funk- 
siyalarining ahamiyatini tavsiflab bering.
9.3. Axborotni himoyalashda dasturiy ilovalarning qo‘llanilishi
Niyati buzuqning kompyuterdan ruxsatsiz foydalanishi nafaqat 
ishlanadigan  elektron  hujjatlaming  o‘qilishi  va/yoki  modifika- 
tsiyalanishi,  balki  niyati  buzuq  tomonidan  boshqariluvchi  dasturiy 
zakladkani kiritilishi imkoniyati bilan xavfli.  Ushbu dasturiy zaklad­
ka quyidagi harakatlami amalga oshirishga imkon beradi:
-  keyinchalik kompyuterda  saqlanadigan  yoki  tahrirlanadigan 
elektron hujjatlarni o‘qish va/yoki modifikatsiyalash;
-  elektron  hujjatlarni  himoyalashda  ishlatiluvchi  turli  muhim 
axborotni tutib olish;
-  istilo qilingan kompyuterdan lokal tarmoqning boshqa kom- 
pyuterlarini istilo qilishda asos (plasdarm) sifatida foydalanish;
-  kompyuterda  saqlanadigan  axborotni  yo‘q  qilish  yoki  zarar 
keltiruvchi  dasturiy  ta’minotni  ishga  tushirish  yo‘li  bilan  kompyu- 
temi ishdan chiqarish.
Kompyuterni  ruxsatsiz  foydalanishdan  himoyalash  axborotni 
himoyalashning asosiy muammolaridan biri hisoblanadi.  Shu sabab­
li,  aksariyat  operatsion  tizimlarga  va  ommabop  dasturiy  paketlarga 
ruxsatsiz  foydalanishdan  himoyalashning  turli  qismtizimlari  o‘ma- 
tilgan.  Masalan,  Windows  oilasidagi  operatsion  tizimga  kirishda 
foydalanuvchilami  autentifikatsiyalashni  bajarish.  Ammo,  ruxsatsiz 
foydalanishdan jiddiy  himoyalanish  uchun  o‘matiladigan  vositalar- 
ning  yetishmasligi  shubha  tug‘dirmaydi.  Shu  sababli,  himoyalash­
ning  standart  vositalariga  qo‘shimcha  tarzda  foydalanishni  chek-
231

---

lashning  maxsus  vositalaridan  foydalanish  zarur.  Bunday  maxsus 
vositalami shartli ravishda quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
-  axborotni kriptografik himoyalashning dasturiy vositalari;
-  tarmoqni himoyalashning dasturiy vositalari;
-  VPN tarmoqni qurishning dasturiy vositalari;
-  himoyalanganlikni tahlillovchi dasturiy vositalar;
-  antiviruslar.