S. J. Razzaqov Namangan muhandislik-qurilish instituti

6-§. Boshqa sanoat chiqindilari asosidagi to‘ldiruvchilar 
Yig‘ma temir-beton sanoati chiqindilari. Yig‘ma temir-beton sanoati 
chiqindilari bo‘lgan yaroqsiz beton va temir- beton buyum va konstruksiyalar, 
tovar betonlarning qoldiqlari, hamda ekspluatatsiya muddatini o‘tagan buyumlar 
etarli hajmda yig‘iladi va ularni qurilishda betonga to‘ldiruvchi sifatida qayta 
ishlatish mumkin. 
Bu chiqindilarni maxsus jihozlarda qayta ishlanadi. 
YAroqsiz beton va temir- beton buyum va konstruksiyalar qayta ishlash ikki 
bosqichdan iborat: dastlab buyumlar buziladi, armaturasi ajratib olinadi, so‘ng 
ajratilgan beton massasi maydalanadi. Maydalangan material 0.....70 mm 
fraksiyaga ajratiladi . 
G‘isht chaqiq toshi. Beton uchun to‘ldiruvchi sifatida oddiy sopol g‘ishtni 
maydalashda olingan g‘isht asosidagi chaqiq toshni qo‘llash mumkin. G‘isht, gilli 

---

115 
xomashyoni kuydirishda olingan boshqa sopol materiallar singari etarlicha 
mustahkamlikka ega. 
G‘ishtning zichligi - 1,7 g/sm
3
, u asosida engil to‘ldiruvchi hisoblanadigan. 
uyilma zichligi 800 - 900 kg/m
3 
bo‘lgan chaqiq tosh olinadi.
Bunday chaqiq toshlar asosida mustahkamlik chegarasi 10-15 MPa va zichligi
1800-2000 kg/m
3
bo‘lgan beton olinadi, ya’ni bunday betonlar oddiy og‘ir 
to‘ldiruvchili betonga nisbatan 20% ga engil bo‘ladi. 
Asbestotsement buyumlari chiqindilari. Asbestotsement buyumlar ishlab 
chiqaruvchi korxonalarda qirqindi, uvoq, yaroqsiz maxsulotlar kabi chiqindilar 
hosil bo‘ladi. Ma’lumotlarga ko‘ra, ular umumiy mahsulotning 3% hajmini tashkil 
etishi mumkin. CHet elda va O‘zbekisonda olib borilgan izlanishlar, shuni 
ko‘rsatmoqdaki, asbestotsement chiqindilari engil betonlar uchun samarali 
to‘ldiruvchi vazifasini bajarishi mumkin. 
SHuningdek, sanoat va shaxar chiqindilari - rezina va plastiklar bo‘laklari, 
shahar maishiy chiqindilariga termik va qayta ishlov berib, maydalangan tog‘ 
jinslari bilan birga yo‘l qurilishida, hamda beton olishda ishlatish mumkin. 
Sanoat chiqindilarini to‘ldiruvchi sifatida qo‘llanilishi xam iqtisodiy, ham 
ekologik nuqtai nazardan juda dolzarbdir.