elem entlarning ishi aniq y o ’lga q o ’yilgan b o ’lishi, axborot buzilgan b o ’lmasligi kerak.
A xborot alm ashuvi ch o g ’ida ikki tomon (sotuvchi va xaridor) m uhim rol o ’ynaydi.
A gar sotuvchi tovar narxini aytsa, bu faqat axborot alm ashinuvining boshlanishi. A xborot
alm ashuvi samarali b o ’lishi uchun xaridor tovam i shu narxga xarid qilishga rozi
ekanligini sotuvchiga xabar qilishi lozim.
A gar bir tomon axborotni taqdim etsa va boshqa tom on
uni buzm asdan qabul qilsa,
u holda axborot alm ashinuvi sodir b o ’ladi. Shu bois aloqa jarayoniga alohida e ’tibor
berishi kerak.
Aloqa texnikasi turli-tum andir. Biznesda aloqa texnikasi vositalaridan b in -
kom pyuterlashtirishdir.
K om pyuterlashtirishning
aham iyati
bozor
m unosabatlariga
o ’tish,
ishbilarm onlam ing jah o n bozoriga chiqish m unosabati bilan taqqoslab b o ’lm aydigan
holda o ’smoqda. M a’lumki, jah o n amaliyotida kom pyuterlashtirish kundalik va m uhim
texnika b o ’lib qolgan. K om pyuterlar yordam ida biznes-rejalar tuziladi, m ehnatga haq
to ’lash ishlari am alga oshiriladi, bozorlar tadqiq qilinadi, chakana va ulguiji savdolar
o ’rganiladi.
A ytilganlardan
kelib chiqib, xulosa qiladigan b o ’lsak, axborot biznesda, kichik va
xususiy tadbirkoriikda katta aham iyatga ega b o ’lib, ular qabul qilinayotgan qarorlam ing
m anbai hisoblanadi. H aqiqatda axborotlarsiz, kerakli m a’lum otlarsiz hech kim ishlay
olmaydi. Qabul qilinayotgan qarorlam ing amaliyligi, kichik va xususiy tadbirkorlikning
sam aradorligi
axborotlar sifatiga, uni o ’z vaqtida yig ’ish, uzatish va qayta ishlashga
b o g ’liq.
K ichik biznes va tadbirkorlik faoliyatining axborot tizimi. A xborotlar majmui
tadbirkorlik faoliyati axborot tizimini tashkil qiladi. T adbirkorlik faoliyatining axborot
tizimi o ’z ichiga kerakli axborotlar, hujjatlar, biznes tadqiqotlari tizimini, aloqa kanallari
va texnik vositalam i qam rab oluvchi m urakkab axborot tuzilm asidir.
T adbirkorlar o ’z ish kunlarini kichik va xususiy korxonalar, savdo korxonalari ishi
haqidagi m a’lum otlar, m ahsulotlarga b o ’ladigan buyurtm alar
va m ahsulotni ortib-
j o ’natish
haqidagi
teleks
hisobotlari
bilan
tanishishdan,
haqiqiy
va
reja
k o ’rsatkichlarining o ’zaro m unosabatlarini, ishlab chiqarish xarajatlarini o ’rganishdan
boshlaydilar. U lar m ahsulotlarni jo riy va o ’tgan vaqtda sotilishi, tovar-m oddiy zaxiralar,
m ehnatni tashkil qilish va unga haq to ’lash, transportda tashish va aholiga boshqa
xizm atlar k o ’rsatish haqidagi axborotlam i sanoqli daqiqalarda oladilar. Bunda ularga
hisoblash texnikasi va axborotlarni qayta ishlash jarayonini kom pyuterlashtirish yordam
beradi.
Y ig’ilgan va qayta ishlangan axborotlar tadbirkorlarga boshqaruv qarorining qabul
qilishda yordam beradi.
Samarali ishlayotgan korxonalar y ig ’ilayotgan axborotlar
sifatini oshirish va
miqdorini ko’paytirishga yetarli darajada kuch sarflaydilar. U lar o ’z xodim larini sodir
b o ’layotgan voqealam i qayd qilish va ular haqida xabar qilishga o ’rgatadilar va buning
uchun taqdirlaydilar. Firm a ulgurji va chakana sotuvchilarni va boshqa ittifoqchilarini
63
o ’zlari u chun m uhim b o ’lgan xabarlam i uzatishga ra g ’batlantiradi. Ishbilarm onlarga
raqiblari h aq id a ax b o ro tlar zarur. B unday axborotlarni raqiblar tovarlarini xarid qilish
orqali «ochiq esh ik lar kuni»da, ixtisoslashtirilgan k o ’rgazm alarga borganda olishlari
m um kin. R aq ib lar haqidagi m a ’lum otlam i yana ulam ing hisobotlarini o ’qib va
h issad o rlar m ajlislarida ishtirok etib,
raqib korxona xodimlari, raqiblarga mol yetkazib
beruvchilar va xaridorlar bilan suhbatlashib ham olish mumkin.
R aq ib lam in g reklam alari y ig ’indisini, ulam ing reklam a xarajatlarini va ular
fo y d alan ay o tg an rek lam a vositalari to ’plam ini olish uchun reklam a byurosining pullik
x izm atlarig a m u ro jaat qilinadi.
T ad b irk o rlarg a m ijozlar, dilerlar va bozorda harakat qiluvchi raqobatchilar haqida
m a ’lu m o tlar kerak. B o z o r m unosabatlariga o ’tish yanada kengroq va yanada sifatliroq
axborotlar olish zarurligini shart qilib q o 'yadi.
T ad b irk o rlar u chun haridorning tovar xususiyatlariga m unosabatlarini oldindan
b ashorat q ilish borgan sari qiyinlashm oqda va u lar tadqiqotlarga m urojaat qilm oqdalar.
Ish b ilarm o n larg a bo rg an sari k o ’proq axborotlar kerak b o ’ladi
va ularga doim o axborot
yetishm aydi. Shuning b ilan bir vaqtda, ishbilarm onlar o ’zlariga kerakli aniq va foydali
m a ’lu m o tlam i yetarli m iqdorda y ig ’a olm ayotganliklaridan shikoyat qiladilar.
B a ’zi b ir korxonalarda jo riy axborotlarni y ig ’ish va tarqatish b o ’yicha m axsus
b o ’lim lar y oki laboratoriyalar tashkil etilgan. Bu b o ’lim xodim lari kerakli axborotlarni
qidirib topish uchun eng m uhim nashrlar, gazeta va ju m allam i k o ’zdan kechiradilar va
ishbilarm onlarga m axsus tayyorlangan axborot varaqalarini j o ’natadilar.
B unday x izm atlar tadbirkorlarga kelib tushayotgan axborotlar sifatini keskin
oshirishga im kon beradi.
Ishbilarm onlarda, qoidaga k o ’ra. o ’z kuchlari bilan biznes tadqiqotlari o ’tkazish
uchun na vaqt va na k o ’nikm a bor, shuning uchun ular bunday
tadqiqotlam i buyurishga
m ajburlar. K orxona shartnom a asosida tadqiqot o ’tkazishga qandaydir ilm iy-tadqiqot
institutiga yoki oliy o ’quv yurtiga buyurtm a berishi mumkin. Y irik korxonalar o ’z
tadqiqot b o ’lim lari va laboratoriyalarini ochishlari m umkin. B o ’lim xodim lari orasida
m uhandislar, iqtisodchilar, sotsiologlar, psixologlar, biznes b o ’yicha m utaxassislar
b o ’lishi m aqsadga m uvofiqdir.
B iznes tadqiqotlari tizim i quyidagilarni o ’z ichiga oladi:
- b o zo m i tadqiqot qilishni;
- reklam a vositalari va e ’lonlari sam aradorligini;
-
xodim larning ishga faolligini;
- raqiblar tovarlarini;
- narx-navo siyosatini;
- tovar assortim entlarini;
- xalqaro bozorlarni o ’rganishni;
- axborotlar bilan ta ’m inlashni tadqiqot qilishni;
- xodim lar bilan ishlash siyosati va xodim larning faoliyatini baholashni o ’rganishni;
- sotsiologik tadqiqotlar o ’tkazishni va hokazo.
64
Biznes tadqiqotlari quyidagi ketm a-ketlikda o ’tkaziladi:
T adqiqot-
lar
m aqsadini
aniqlash
A xborot
m anbalarini
tanlash
A xborot
y ig ’ish
Y ig ’ilgan
axborot-
lam i tahlil
qilish
Taklif-
lam i
ishlab
chiqish
T adqiqotchilar tadqiqotning dastlabki bosqichida muamrnoni aniq belgilashlari va
tadqiqot m aqsadini belgilab olishlari kerak. A xborotlam i y ig ’ish ancha o g ’ir va
m as’uliyatli ishdir. M uam rnoni m ujm al yoki n o to ’g ’ri belgilash ishlab chiqarish bilan
b o g ’liq b o ’lmagan xarajatlarga olib keladi. Aniq q o ’yilgan m aqsad muamrnoni hal
qilishning asosidir.
Tadqiqotning keyingi bosqichida buyurtm achini qiziqtirayotgan axborot turini va
uni eng sam arali yig ’ish y o ’lini aniqlash zarur. Tadqiqotchi ikkilam chi yoki birlam chi
axborotlam i yoki ikkalasini bir vaqtda y ig ’ishi m umkin.
Do'stlaringiz bilan baham: