С. Газиназарова. И. Ахмедов. Б. Мухамедгалиев. А. Хожиев

Табиатни мухофаза қилиш –
инсон фаолияти ва атроф табиий муҳит 
ўртасида оқилона ўзаро таъсирни сақлаб турига қаратилган, табиат 
бойликларининг сақланиши ва тикланишини, табиий ресурслардан оқилона 
фойдаланишни таъминлайдиган, жамият фаолияти натижаларининг табиатга 
ҳамда инсон саломатлигига бўладиган бевосита ва билвосита зарарли 
таъсирнинг олдини оладиган чора-тадбирлар тизими.
 Табиий – экологик тизим – 
табиий муҳитнинг объектив мавжуд бўлган 
қисми. Фазовий-ҳудудий чегараларга эга, ундаги тирик (ўсимликлар, ҳайвонлар 
ва бошқа организмлар) ва нотирик элементлар ягона функционал бутунлик 
сифатида ўзаро алоқада ҳамда ўзаро модда ва энергия алмашувчи орқали 
боғланган. 
 Табиий тизимлар иерархияси –
турли даражадаги тизимларнинг 
функционал бўйсуниши (майда, оддий тизимларнинг йирик, мураккаброқ 
тизимга қўшилиши). Фация (биогеоценоз, оддий ландшафт, экотизим) - жой – 
урочише (табиий чегара) – ландшафт – ландшафт зонаси – табиий географик 
зона – биосфера табиий тизимлар иерархиясига мисол бўла олади.
Иерархиянинг ҳар бир даражаси моддалар алмашинувининг ўзига хос 
жиҳатларига эга: бошланғич даражаларда вертикал боғланиш устунлик қилса, 

---

153 
ундан кейинги даражаларда горизонтал ёки боғланиш катта роль ўйнай 
бошлайди. 
 Табиий фон –
эколгик омилнинг табиий организмларга кўрсатадиган 
таъсири даражаси ёки табиий миқдори. Табиий фон одатда организмларга 
салбий таъсир кўрсатмайди, эндемия куртаклари бўлган биогеокимёвий 
провинциялардан ташқари экотизимларнинг ифлосланиш даражаси кўпинча 
модданинг ҳақиқий миқдорини табиий (фон) миқдорига нисбати орқали 
баҳоланади. Лекин, бундай таққослаш инсбий, чунки инсон фаолияти тобора 
глобал масштаб касб этиб бормоқда.
 Тупроқ бонитировкаси –
тупроқни тадқиқ қилиш асосида ер 
майдонларининг сифатини (балларда) баҳолаш. Ерни иқтисодий баҳолаш, ер 
кадастрини юритиш, мелиорация ва ш.к. ишларни олиб бориш учун зарур.