S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

4.  Ziddiyatning  obyektiv va  subyektiv sabablari.
Ziddiyatlarni  yechish,  hal  qilish  texnologiyasiga  ko‘ra  obyektiv  sabablar 
munosabatlarni  chigallashtiradi  va  tashkiliy-mehnat  o'zgarishlarini  joriy  etishni 
taqozo  etadi.
5.  Ziddiyatda qatnashayotgan tomonlarning subyektiv xarakteristikasi  (tavsifi).
Agar ziddiyatda  ishtirok  etayotganlar tajribaga,  madaniyatga,  ma’lumotga  ega
b oisalar,  ular  muam molarni  hal  etish  y oilarini  tezda  topadilar,  ziddiyatni 
yumshatishga  harakat  qiladilar.  Shuningdek,  bu  ziddiyatlar  nafaqat  ishchilar 
o'rtasida, balki ma’muriyat xodimlari, mutaxassislar, rahbarlar o‘rtasida ham paydo 
bo'ladi (Nafaqat ishlab chiqarish jarayonida, balki jamoaning intellektual xodimlari 
o'rtasida  ham uchrashishi  mumkin).
Mehnat ziddiyatlarini hal qilishning aniq bir modelini ajratib ko‘rsatish mumkin:
1)  Agar  ziddiyatda  boigan  tomonlar  tezda  murosaga  kela  olmasalar,  ya’ni 
muammolarini  hal  qilib  kelisha  olmasalar,  ular  birgalikda  o‘z  talablaridan  voz 
kechishlari,  odamlar va tashkilotlar o'rtasidagi  ijtimoiy tinchlikni  saqlab  qolishlari 
zamr.
2)  Ziddiyatli  tomonlardan  biri  o‘z  talablaridan  voz  kechishi  mumkin,  ya’ni 
bu tomon o‘z imkoniyatlarini  hisobga olib murosaga kelishi mumkin.
3)  Ziddiyatda  bo'lgan  har  ikkala  tomonlar  bir-birlariga  yon  bosib,  o‘zaro 
kelishuv  choralarini  izlaydilar  (albatta,  bu  ziddiyatlarda  har  ikkala  tomonning
114

---

talablari  to ‘lig‘icha  hal bo‘lishi  mumkin  emas).
4)  Har ikkala tomon  ham o‘z talablari,  muammolarini  hal  qilislilari  mumkin, 
bu albatta ular «yangi resurslami izlab topganlarida amalga oshishi mumkin.  Mehnat 
ziddiyatlarini  hal  qilishning  quyidagi  turlari  mavjud:  avtonom  holatdagi  {ya’ni, 
faqat bir tomon uchun) umumiy tashkillashtirilgan (bu esa barcha tom onlar uchun 
birgalikda yuzaga kelgan ziddiyatlardir). Avtonom holatda aniq subyektlar ziddiyatlar 
paydo bo'lganda tashkiliy-mehnat munosabatlarida bu masalalami o ‘zlari mustaqil 
ravishda  hal  qilishlari  mumkin,  albatta  o‘z  vazifalari,  ftinksiyalari  chegarasidan 
chetga chiqmasliklari kerak. Ikkinchi ziddiyatda esa umumiy, keng tashkillashtirilgan 
o'zgarishlar  asosidagina  mehnat  ziddiyatlarini  hal  qilish  mumkin.
Bundan  tashqari  ziddiyatlami  hal  qilishning  mustaqil,  ommaga  e’ion  qilish 
orqali,  m a’muriy yo'llari  mavjud.  Mustaqil  ravishda  ziddiyatlami  hal  qilishda  har 
bir  tomon  o‘z  imkoniyatlari,  iqtidori,  istak-xohishlaridan  kelib  chiqqan  holda, 
ular yordamida o ‘z  masalalarini hal qilishi mumkin.  Faqat  ikkinchi holdagina ular 
ziddiyatni his qilish, tushunish,  maslahat,  ma’qullash yoki muhokama qilish orqali 
hal  qila  oladilar,  chunki  omma  orqali,  ko'pchilik bilan  masalani  hal  etish,  chor- 
atrofdagi  hatto  chetdan  ham  odamlar  ishtirok  etishlari  mumkin.
Ziddiyatlami  hal  qilishning  uchinchi  yoiida  ma’muriyatning  aralashuvi,  aniq 
bir xulosaga  kelishish orqaligina  ziddiyatlar hal  qilinadi.
Mehnat  ziddiyatlarini  samarali  hal  qilish  uchun  m a’muriyatning  ommaviy 
ishtirok  etishi  quyidagi  omillar  asosida  amalga  oshiriladi:  m a’naviy  qo'llab- 
quwatlash,  sanksiyalar,  ma’lumotlar  berish  orqalidir.  Jamoa  va  m a’muriyat  esa 
muammolarni  hal  qilishda  “uchinchi  shaxs”  rolini  bajaradi.  Ziddiyatda  bo‘lgan 
tomonlar esa bu shaxsga, ya’ni «uchinchi shaxs»ga quyidagi hollardagina ishonishlari 
mumkin,  agar  bu  shaxs  a)  haqiqatda  betaraf,  manfaatdor  boim agan  holdagi 
pozitsiyani  egallasalar;  b)  muammoni,  ziddiyatni  hal qilishda kompetensiyaga ega 
bo'lsa.