S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

Moris Xalbvaks (1877-1945). 
Sotsiologiyaning ko‘p amaliy va nazariy 
muammolari ustida ishlagan, industriya jarayonini chuqur o'rgangan. U faol 
amaliyotchi va empirik sotsiologik tadqiqotlaming targ'ibotchisi sifatida mashhur. 
Uning ilmiy ijodining asosiy yutug‘i - ijtimoiy-iqtisodiy gumhlaming, sinflarning, 
daromadlarning va mulkiy munosabatlaming tahlili hisoblanadi.
XX a srn in g b irin c h i yarm iga E lto n M eyo (1 8 8 0 -1 9 4 9 ), Y ozef
A.Shumpeter( 1883-1950), Jorj Fridman (1902-1977), Piter Draker (1909 yilda 
tug‘ilgan) ilmiy ijodi daxldor. Bu olimlar amaliy mehnat sotsiologiyasini va mehnat 
munosabatlarini o ‘rganishga o‘z hissasini qo‘shgan.
Amaliy sotsiologiyaning ommabopligi nazariy iqtisodiy rivojini istisno qilmaydi. 
XX asrning o‘rtalarida «frankfurt maktabi» paydo.bo'ldi. Uning namoyondalari - 
Maks Xorkxaymer (1895-1973), Gerbert Markuze (1898-1979), Erix Fromm 
(1900-1980). Ular fanning klassik davridagi ko‘p ijtimoiy-iqtisodiy muammolariga 
«qaytdilar», lekin ulaming tahlilida zamonaviy yondoshishlar ko'rinadi.
Urushdan keyin iqtisodiy sotsiologiya fani sobiq sovet davlatida ham faol 
rivojlanadi. Olimlar ijtimoiy-iqtisodiy hayotning xususiy savollari bo'yicha ko‘p 
qiziqarli tadqiqotlar o'tkazishdi, lekin bu tadqiqotlami o'tkazish sharoitlari juda 
qiyin edi. Qiyinchiligi ta'lim tizimida tegishli fanlaming yo‘qligidan, har bir ijtimoiy 
ma'lumotning sobiq sovet davrida siyosiy yo‘naltirilganligi, ifodalanganligidan kelib 
chiqqan. Bu esa, o‘z navbatida, sotsiologiya fanining rivojida «tezligini yo‘qotishiga», 
fundamental nazariy dasturlar va asarlaming etishmasligiga, mavjudlarining esa 
bugungi talablarga javob bermasligiga olib keldi.
Sotsiologiya fanining reabilitatsiyasi, uning rivojlanishi shuni ko‘rsatadiki, jamiyat
22

---

oldinmi, keyinmi, lekin chuqur o ‘z-o ‘zini bilish bilan shug‘ullana boshlaydi, 
chunki usiz fan yashay olmaydi, shuningdek, o'zining ichki va tashqi yo'nalishlarida 
ma'lum bir yutuqlarga erisha olmaydi.