S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

Adolf 
Jak 
Keile (1796-1874) 
- belgiyalik olim, ijtimoiy statistikaning 
ldassiklaridan biri. U birinchilardan bo'lib, sotsiologiyaning aniq matematik fan 
sifatidagi ijtimoiy-iqtisodiy nazariyaning ilmiy farazlaridan matematik ta'riflashlarga 
va interpretatsiyalarga o‘tish g'oyasini e'lon qilgan. «Ijtimoiy fizika» terminini Lamber 
Ketle faol qo‘¡lagan.
Olim birinchi b oiib shaxs va aholining so‘roq metodikasini ishlab chiqdi. Ilmiy 
jamoalarda ular katta aks-sadoga duch keldi, chunki so‘roqlarjuda ommabop edi.
Sotsiologiya fanining aniqlashtirish g‘oyasi asosida ijtimoiy arifmetika, ijtimoiy 
gigiyena, ma'naviy statistika, sotsiografiya va boshqa shunga o‘xshash yo'nalishlari 
paydo bo‘la boshladi.
O'zining «matematik qiziqishlari» bilan mashhur bo'lgan olim nazariy sotsiolog 
deb hisoblanadi.
Gerfeert 
Spenser (1820-1903) 
— ingliz faylasufi va sotsiolog olimi. U o‘z ishlarini 
ijtimoiy rivojlanish va ijtimoiy evolyutsiya savollariga qaratgan. Gerbert Spenser 
ijtimoiy darvinizmning ochiq tashviqotchisidir. Ijtimoiy kurash va raqobatlashish 
to‘g‘risidagi g‘oyalari raqobatning «toza iqtisodiy» nazariyalari orqali hisobga olingan. 
Ijtimoiy kurash va raqobatlashish, bu ham rivojlanishning, ham vayronalikning 
omillari. Ular jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy farqlanishning asosiy manbalari ham 
hisoblanadi. Spenser ta'limotiga muvofiq, g'oliblar mulkdorlar sinfini tashkil etadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy tizim xususiyatlari va tarixiy bosqichlar tahlili natijasida 
G. Spenser qiziqarli g'oyalami ifoda etgan. Ijtimoiy ishlab chiqarishning tashkil 
etish xarakteriga va taqsimlanishiga ko‘ra u «sanoatli» va «harbiy» jamiyat turlarini 
ajratgan va chuqur tahlil qilib chiqqan.
Olimning muhim yutug'i — ijtimoiy muammolami maxsus va batafsil o‘rganishga 
asos solgan organik nazariyasidir. Masalan, olim tomonidan biologik organizmlar 
va insoniy jamoalar orasidagi birlik va farqlar, tashkil etishga ta'sir etadigan asosiy 
omillar, tashkilotda erkinlik muammosi va boshqalari o ‘rganilgan.
Uning ijtimoiy tashkil etilgan tizimlarning bo‘linishi haqidagi metodologik jadvali 
alohida e'tiborga molik.