S begmatov, Ì. MÀTyoqubov o‘zbek an’anaviy cholg‘ulari

Katta  va  kichik

nog‘oralar  –  turli

k a t t a l i k d a g i

sapoldan  yasalgan

juft  (ikkita)  tuvak-

lardan iborat zarbli

cholg‘ular.  Ba’zida

tuvakchalar metall-

dan ham ishlanadi.

Òuvaklarga  tarang

qilib tortilgan teri-

larning tovushi aniq balandlikka ega bo‘lmasa ham qizdirilganda

ko‘tariladi.

Ikkala  nog‘oraning  bir-biriga  nisbatan  sozi  taxminan  kvarta

oralig‘ida bo‘ladi. Nog‘oraga yog‘och cho‘plar bilan urilib tovush

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

64

hosil qilinadi. Nog‘ora o‘zining keskin jarangli tembri bilan ajralib

turadi.  Nog‘ora  partiyalari  bir  chiziqda  oddiy  nota  yozuvida

ifodalanadi. Chiziq ostida bam (past) nog‘ora tovushi, chiziq ustida

zir (baland) nog‘ora tovushi yoziladi.

Qayroq  –  to‘rtta

s i l l i q l a n g a n

uzunchoq  qayroq

toshchalardan iborat.

U  zarbli  cholg‘ular

tarkibiga  kiradi  va

turli ritmik-usullarni

chalish 

uchun

qo‘llaniladi. Xorazm

q a y r o q l a r i n i n g

ikkitasi  temirdan  va

ikkitasi toshqayroqdan yasaladi.

Qayroqni  ijrochi  har  qo‘lida  bir  juftdan  (bosh  barmog‘iga

bittasini va qolgan barmoqlariga boshqasini) ushlaydi va bir-biriga

urishi natijasida quruq chaqqillagan tovush hosil bo‘ladi.

Qayroq asosan raqs kuylarida asar koloritini boyitish maqsadida

ishlatiladi.

Norim-norim

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

65

Qayroqda ijro qilinadigan shtrixlar: tremolo, staccato.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

66

Safoyil – zarblilar ichida o‘ziga xos cholg‘u

bo‘lib,  shaqqildoqlar  turiga  kiradi.  U  yuqori

tomoniga  ikkita  katta  temir  halqa  o‘rnatilgan

juft  tayoqcha  bo‘lib,  katta  temir  halqalarning

har  biriga  o‘n  oltita  temir  halqachalar

kiygizilgan.

Ushbu cholg‘uda tovush uch xil yo‘l bilan

amalga oshiriladi: kichik halqachalarni titratish,

ijrochining  o‘ng  yelkasiga  safoyilni  urish  va

shuningdek,  safoyilni  oldinga  silkitib,  katta

halqalarni  tayoqchaga  urilishini  ta’minlash

natijasida tovush hosil qilinadi.

Safoyil asosan raqs kuylarida xalq cholg‘ulari

ansambliga jo‘rlik qiladi.

Qoshiq  –  tut  yog‘ochidan  160–180  mm

hajmida  ikkitasi  o‘yib  yasaladi  va  teri

tasmachalar  bilan  juft  qilib  boylanadi.

Qoshiqlarni  silkitish  yoki  qo‘lning  kaftiga

urish  natijasida  tovush  hosil  qilinadi.

Qoshiqlar  o‘zi  yakka  holda  ritmik  usularni

chalishi yoki doyraga qo‘shilishi mumkin.

Ushbu  cholg‘u  dunyoning  turli

mamlakatlarida  kastanet  yoki  ispancha

kastanet  kabi  nomlar  bilan  raqqoslar  raqs

tushganda usulni yanada bo‘rttirib ko‘rsatish

uchun ishlatiladi.

Hozirgi  davrda  qoshiq  xalq  cholg‘ulari

ansamblida  zamonaviy  kuylarni  chalishda

ishlatiladi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

67

Ko‘proq qo‘llaniladigan shtrixlar: tremolo, staccato.

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

68