S begmatov, Ì. MÀTyoqubov o‘zbek an’anaviy cholg‘ulari

Qo‘shnay  –  g‘arov  qamishdan  yasalgan

220–250  mm  uzunlikdagi  juft  naylardan

tashkil topgan cholg‘u bo‘lib, naylarining bosh

tomoni yopiq va uchlaridan 5 sm uzunlikda

tilchalar  kesib  ochilgan.  Òilchalar  ip  bilan

xomut  qilib  yuqoriga  va  pastga  (sozlash

uchun)  suriladigan  qilib  bog‘langan.

Qo‘shnayda  barmoq  bilan  bosiladigan  7

(ba’zan 8) ta teshik ochilgan.

U ikki oktavaga yaqin, birinchi oktava re

dan  ikkinchi  oktava  si  (uchinchi  oktava  do

gacha)  diatonik  tovushqatorga  ega  bo‘lib,

ikkinchi oktava tovushlari asosan nafas bosimi

(ïåðåäóâàíèÿ)  natijasida  hosil  etiladi.    Lab

boshqaruvi  natijasida  xromatik  tovushqator

chalish mumkin. Qo‘shnay  ikkita  qamishni birlashtirib, orasiga

ipdan popuk qo‘yiladi. U yasalganda ikkala qamishi ham bir tubdan

olinadi.  Shundagina  ular  bir-biriga  qoyim  soz  bo‘ladi.

Qo‘shnayning tovushi kuchli, mungli ohangga ega. Asosan yakka,

ansambl va o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestrida qo‘llaniladi. Hozirgi

davrda Xorazm, Òoshkent va Farg‘onada keng tarqalgan.

Qo‘shnayning tovushqatori va registrlarining tasnifi quyidagicha:

Diapazoni va registrlarining tasnifi

O‘zbek ijrochilik amaliyotida qo‘shnay ijrochilari unchalik ko‘p

bo‘lmagan.  Lekin  Ahmadjon  Umrzoqov  (Farg‘ona  vodiysi)  va

uning  shogirdi  Quronboy  Boboxonov  (Xorazm)  kabi  ustoz  va

mohir san’atkorlar xalq orasida nom chiqargan qo‘shnaychilardir.

Ayni  paytda  Yo‘ldosh  Tojiyev,  Matrasul  Matyoqubov,  Saddin

Saddinov, Mirzasharif Mirbaratov, Olim Xudoyberganov, Ikrom

www.ziyouz.com kutubxonasi

---

50

Matanov  kabi  bir  qator  ijrochilar  qo‘shnay  ijrochilik  san’atini

mohirona davom ettirib kelmoqdalar.