|
4. Yer tuzish samaradorligi va uni iqtisodiy asoslasb.
Yer tuzish nazariyasi nuqtayi nazaridan uning jamiyatdagi o'rnini va ahamiyatini aniqlash uchun uning samaradorligini aniqlash, yerdan oqilona foydalanishni tashkil etish bo'yicha tadbirlarni iqtisodiy asoslash katta ahamiyatga ega.
Yer tuzish yordamida ishlab chiqarishning asosiy omillari - yer, mehnat va kapital orasida son va sifat jihatdan mutanosiblik, balanslanganlik ta'minlanadi, ulaming o'zaro bog'langan holda tashkil etilishi amalga oshiriladi. U yoki bu tadbirlarning foydaliligi jamoa ishlab chiqarishi rivojlanishi va tabiiy resurslardan foydalanish bilan bogiiq baholanadi. Shu sababli, yer tuzishning ekologik, iqtisodiy va ijtimoiy sarnaradorliklari ajratib ko'rsatiladi.
Ekologik samaradorlik melioratsiya, buzilgan yerlarni rekulti-vatsiyalash, tuproqlarni eroziyadan himoya qilish, har xil tabiatni muhofaza qilish choralari hisobiga erishiladigan atrof-muhit ahvolini yaxshilash va tabiiy resurslarni kengaytirilgan qayta tiklash bilan ifodalanadi.
Yer tuzishning iqtisodiy samaradorligi mahsulot chiqishining ko'payishi, ishlovchilar daromadlarining va ishlab chiqarish tafkibini va uning hududiy joylashishini optimallash, yer resurslaridan intensivroq foydalanish bilan bogiiq korxonalar foydalarining o'sishi bilan tavshianadi.
Yer tuzishning ijtimoiy samaradorligi eng awalo yer munosa-batlarini mustahkamlash va rivojlantirish, yer egaliklari va yerdan foydalanishlar huquqlarini butun jamiyat manfaatlari uchun himoya qilish bilan bogiiq. Shu bilan yerdan milliy boyliklarning asosiy elementi sifatida foydalanish, odamlar hayotining ijtimoiy sharoitlarini yaxshilash ta'mirilanadi.
"Yer tuzish unday yoki bunday agrar o'zgarishlarni o'tkazishdagi yer siyosatini amalga oshirishda davlatning quroli boiib xizmat qiladi. Bunda huquqiy, iqtisqdiy va siyosiy choralardan foydalaniladi. Huquqiy choralar mos qonunchilikni yaratish yoii bilan yer munosabatlarini mustahkamlashga qaratilgan. Iqtisodiy choralar-yilda investitsiya siyo-sati, imtiyozli kreditlash, subsidiyalash, soliqqa tortish kabi ele-
156
mentlarni oladi. Siyosiy choralar, asosan, tub agrar islohotlar davrida qo'llaniladi (Rossiyada, aytaylik, 1861-yildagi dehqonlar islohoti davrida, 1906-yilda Stolipin islohoti, 1917-yilda yerlarni natsio-,, nalizatsiyalash davrlarida). Yer tuzish bunday vaziyatda davlat siyosatining asosiy qurollaridan biriga aylanadi.
Qishloq xo'jalik korxonalari boshqa tarmoqlar korxonalari Ы1ап, ko'p turdagi iqtisodiy, texnologik va ijtimoiy o'zaro munosabatlaraV bo'lganliklari, jamiyatda bozor mu^nosabatlarining kuchayishi sababli, yer tuzish samaradorligini ikki tompndan - butim xalq xo'jaligi nnqtayi/ nazandan va ma'lum xo'jalik uchun garashga to'g'ri keladi. Shunmg: uchun baholashda xalq xo'jaligi va xo'jalik (tijorat) samaradorliMan, aniqlanadi. Birinchi vaziyatda yer tuzish maqsadga qaratilgan va davlat. tomonidan tartibga solmaeigan mamlakatimiz yer fondini toifalar, yer egalari va yerdan foydalanuvchilar, ayrim yer turlari bo'yicha taqsirnlash. va qishloq xo'jaligi va boshqa korxonalar iqtisodini tartibga solish bo'yicha asbob sifatida xizmat qiladi, Bu ishlab chiqarislmi va hududni tashkil etishdagi katta o'zgarishlarda, shu jumladan, ommaviy tarzda yer egalari va yerdan foydalanishlarni, ularning -tizimlarini tashkil etish, yiriklashtirish (maydalashtirish) va qayta tashkil etishlarda, mmtaqalar^; ixtisoslashishini qayta ko'rib chiqishda, xo'jalik yuritishning yangi tizimlarini joriy etishda, kompleks melioratiYi erpziyaga qarshi va tabiatni muhofaza qilishga qaratilgan tadbirbrni amalga oshirishda sodir bo'ladi. Bu yerda xalq xo'jaligi, samaradorligiu yoki bu davlat va mintaqaviy dasturlami, yer resurslaridan foydalanish va jularni muhofaza qilish bosh chizmasini, viloyatlar va tumanlar yer,tuzish chizmalarini, xo'jaliklararo yer tuzish loyilialarini amalga oshirish bilan bpg'liq,, ,, Xo'jalik (tijorat); samaradorligi, asosa,n, xp'jaliklarda ichki yer tuzish loyihalarini va ishchi loyihalarini tuzishda aniqlanadi. U ko'zlanayotgan hududni qayta tuzishning mehnat jamoalari (xo'jalik, ishlab chiqarish bo'limi, ijara jamoasi) ishlab chiqarish dasturlari-ni bajarishga, ishlovchilar daromadlari ya korxona foydasiga ta'sirini aks ettiradi.
Amaiiyot ko'rsatadiki, xo'jalikda ichki yer tuzish loyihalari amalga oshirilgan qishloq xo'jalik korxonalari bitta yillik o'rtacha ishchi hisobiga, yer tuzilmagan xo'jaliklarga nisbatan 20 % ko'p mahsulot oladi. Shu bilan birga bu loyihalarning joriy etilishi hozircha pastligicha qolmoqda. Bu xo'jaliklar ixtisosliklaridagi tez o'zgarishlar, ishlab
157
Do'stlaringiz bilan baham: |
