S avezbayev, S. N. Volkov

Yerning ustki biologikfaol qobig'i tuproq deb ataladi. Uning eng ahamiyatli sifati unumdorlik hisoblanadi, u yerni o'simliklami o'stirish va shu bilan yerni qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishida asosiy vosita sifatida foydalanish uchun yaroqli qiladi.
Taniqii ras olimi V.V.Dokuchayev tuproq paydo bo'lishining besh.omilini ko'rsatgan: ona jins, o'simlik va hayvonot organizmlari, iqlim, joyning relyefi, mamlakat yoshi. Ularning har xil miqdordagi yig'indisi ko'p rninglab turdagi va guruhlardagi tuproqlarning paydo boiishiga olib keladi.
Tuproqlar sifati ularning fizik ahvoli, mexanik va ximik tarkibi,
gumus raiqdori va ko'plab boshqa ko'rsatkichlari bilan aniqlanadi.
Ularning yaxshi yig'indisiga har xil meliorativ tadbirlar majmuasini
o'tkazish hisobiga erishiladi. Qishloq xo'jaligida foydalaniladigan yerlar
sifatining bosh ko'rsatkichi ularning unumdorligi, o'simliklarning
o'sishi va rivojlanishi uchun zarur suv, havo va oziqlanish rejimini
ta'minlash qobiliyati hisoblanadi. Unumdor tuproqlar yaxshi suv
sig'imi, faol gumus miqdorining ko'pligi, donador tuproq massasi,
foydaiimikrofloragaboyligibilanajralibturadi. .,, _;, ,,,
Qishloq xo'jahgi ishlab chiqarishida ye-rdan oqilona foydalanishning majburiy talablariga tuproq unumdorligini ham da uning boshqa xususiyatlarini kengaytirilgan qayta tiklash kiradi, uiarga mahsulot hajmi va sifati, xarajatlar miqdori bog'liq. Resurslarrii tejash yondashuvida tuproqlardan hosil bilan olib chiqib ke'tfia'Sigan ozuqa moddalarini to'la qoplash kerak. Tuproqlar xasttsffatlarini
135
kerigaytirilgan qayta tiklash yerlaming samarali va potensial unumdorligi o'sishini ta'minlaydi; Uning asosiy omillari sifatida hududni to'g'ri tashkil etish, dehqonchilikning ilg'or tizimlari, organik va ma'danli o'g'itlardan oqilona foydalanish xizmat qiladi.
Yer tuzish uchun nafaqat, ayrim, tuproq turlarining joylashishi, balki, tuproq qatlamining tarkibi, tuproqlarning yer yuzasi bo'yi-cha tarqalishi ham katta ahamiyatga ega. Unga qishloq xo'jalik yerla-rining joylashishi, konturlar va ishlab chiqarish uchastkalari o'l-chamlari bog'liq.
Tuproq qatlamining tarkibi sodda va murakkab, bir xil bo'lishi mumkin. Shunga mos ravishda hududni tashkil etishda yer tuzishning sodda yoki murakkab shakllari qo'llaniladi.
g: Tuproq qatlamining har xilligi birinchi navbatda tuproqni paydo etuvchi jinslarning har xilligi bilan bog'liq. Ular tuproqlarning mineral tarkibini, ularning ishlov berishdagi texnologik xarakteris-tikasini, namni saqlash qobiliyatini, eroziyaga uchrashga moyilligini, organik o'g'itlarning chirindiga aylanishi tezligini, ya'ni, aynan tuproqning shunday sifatlarini belgilaydiki, ularga yerdan foydalanish usullari va uni tuzish bog'liq.
Tuproq hosil qiluvchi jinslar yer sathining ustki qamlamini egallab, biologik va kimyoviy jarayonlar ta'siri ostida unumdorligi va mahsuldorligi bo'yicha har xil tuproqlami barpo qildilar. Hozirgi sharoitlarda tuproq, paydo bo'lishida yetakchi rolni inson faoliyati o'ynay boshladi.
nTaiproq hosil qiluvchi jinslarning ma'danli qismini asosan tuproqnittg) mexanik tarkibi aniqlaydi; bu yerlar mahsuldorligining ahamiyatli ko'rsatkichidif^ll-tjadval), »к,
■■;,::■, .. ' .,-■' . : ,...-.. 1 1 - j а Й V Э 1