S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi



Download 1,4 Mb.
Pdf ko'rish
bet53/67
Sana30.04.2022
Hajmi1,4 Mb.
#599340
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   67
Bog'liq
тарихий грамматика

SHaxsi noma’lum gaplar

Bunday gaplarning kesimi uchinchi shaxs 
ko’plikda ifodalanadi. Bu jihatdan ular ko’plik shaklidagi shaxsi aniq gaplar bilan 
sinonimiyani hosil qiladi. Misollar: 
Va pādshāhāna jashn tүzүb, azim ashlar 
berib, xatm qāidasыn bajā keltүrdilәr 
(Navoiy, HPM 87). Yan
a bir qatla ushbu 
nav’ madrasada ham bu qit’ani aytыb erdilәr 
(KM 21). Bu gap shaxsi aniq gap, 
chunki matnda aniq shaxs (Pahlavon Mahmud) haqida so’z ketmoqda. SHunga 
qaramay, shakl va mazmun jihatdan shaxsi aniq gaplar bilan aynan xususiyatga 
ega bo’lgan shaxsi noma’lum gaplar uchraydi: 
Bu jihattin anы Zul-Aktāf dedilәr


70 
(TMA 214). 
G’āyat yumshag’ sөzligidin anы Yazdijurdi Narm dedilәr
(TMA 
221).
SHaxsi noma’lum gaplarning kesimi fe’lning 
–r(-ar,-әr,-ur,-үr) 
qo’shimchali 
sifatdosh shaklidan hosil qilingan va aksariyat gaplarda kesim vazifasida 
derlәr, 
ayturlar 
fe’llari qatnashgan: 
Va qыmыznы vә sүzmәni vә bozanы turkchә 
ayturlar 
(ML 16). 
Vә kөkәltәshni turkchә til bilә derlәr 
(ML 15). 
SHaxsi umumlashgan gaplar. 
Bunday gaplar mazmunan har uchala shaxsga 
taalluqli bo’lishi barcha adabiyotlarda aytiladi. Bunday gaplar ikkinchi shaxs 
birlikda qo’llanilishi bilan xarakterlanadi:
Muvәshshih xabarnы chindur deb 
dostg’a yetkүrmә vә biravnың aybы vaqe’ bolsa, yүzigә (Navoiy, MQ). Qыla 
alg’ancha ta’zim vә adab binasыn yыqma, vә hurmat xilvatыdыn chыqma 
(Navoiy,MQ).
 
SHaxssiz gaplar. 
Bunday gaplarda ifodalangan ish-harakat yoki biror holat 
bajaruvchining faol ishtirokisiz yuzaga chiqadi. Bunday gaplarda ega grammatik 
jihatdan ifodalanmaydi; shaxsi noma’lum yoki shaxsi umumlashgan gaplardan 
farqlangan holda bunday gaplarning egalarini tiklab ham bo’lmaydi. Bunday 
gaplarning kesimlari majhul fe’llar, majhul fe’l ma’nosida qo’llangan aniq fe’llar 
vositasida ifodalanadi (Abdurahmonov G’., ko’rsatilgan asar, 24-bet). Misollar: 
Vә shavq yүzidin bashtыn qadam qыlыb, Ka’bai maqsud azmыg’a qadam 
uruldы
(MSH 97). 
Barcha salāhiyatыn ushbu muammāsыdыn ihsās qыlsa bolur 
(MN 95).
SHaxssiz gaplarning kesimi 
–maq/-mәk 
formali harakat nomi bilan ham 
ifodalanishi mumkin: 
Ul kishini qutluq evdin tashqarы sүrmәk kerәk (MQ). 

Download 1,4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   67




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish