S. A. Salixov «patentshunoslik, litsenziyalash va sertifikatlash» fanidan Darslik toshkent – 2010

Tayanch so’zlar:
Qonun, davlat, nazorat, inspeksiya, tovar, mahsulot, sifat, standart, sertifikat, 
metrologiya, hududiy, texnik shartlar, jarayonlar, resurs, fan va texnika, rag’bat, 
ishlab chiqarish sotish saqlash.
Takrorlash uchun savollar
:
1. Davlat standartlari tovarlar ishlab chiqarishdagi vazifalarini tushintirib bering? 
2. Standartlarni kategoriyalarini va ularga qo’yiladigan talablarni aytib bering?
3. Tovarlarni standartlashtirishdan asosiy maqsad nima?
4. Standartlarni qaysi tashkilot tomonidan qanday talablarda rasmiylashtiriladi?
5. Standartlarni qo’llanilishi qanday rag’batlantiriladi?
Tavsiya etiladigan adabiyotlar:
1. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida 
uni bartaraf etishning yo’llari va choralari / I.A.Karimov. - T: O’zbekiston, 2009. - 
56 b.
2. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va yangilashni izchil davom ettirish 
- davr talabi. Prezident Islom Karimovning 2008 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2009 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning 
eng muhim ustuvor yo’nalishlariga baqishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi 
ma’ruzasi // Xalq so’zi, 2009 yil 14 fevral.
3. Karimov I.A. Eng asosiy mezon - hayot haqiqatini aks ettirish. T.: 
O’zbekiston, 2009. - 24 b. 
162

---

4. O’zbekiston Respublikasi standartlashtirish sertifikatlash va metrologiya 
to’g’risidagi qonuni 22 dekabr 1992 yil.
2.2. Tovar va xizmatlarni xalqaro sertifikatsiyalash
2.2.1. Tovarlarni sertifikatsiyalash sifat ko’rsatkichlarini aniqlash usullari.
2.2.2. Tovarlarni sifat ko’rsatkichlarini ta’minlashda normativ-texnik hujjatlarni 
roli.
2.2.1. Tovarlarni sertifikatsiyalash sifat ko’rsatkichlarini aniqlash usullari
Tovarlarning sifat ko’rsatkichini aniqlash tovarlarning sifati turli yo’llar 
bilan tekshiriladi. Milliy mahsulotlarga ta’luqli standartlar va ularni 
ko’rsatmalariga ko’ra ular organaleptiq kimyoviy, fiziq biologik va mikrobiologik 
tekshirishlar natijasida belgilanadi. Mahsulotlarga organaleptik jihatdan baho 
berish agar shub (burgi) va ba’zi mayda asboblarni e’tiborga olmaganda maxsus 
bir asbob-uskuna talab qiladi. Boshqa tekshirishlarini esa laboratoriyalarda maxsus 
asbob uskunalar yordamida, tekshirilayotgan metodik usullarga xos bo’lgan ishlar, 
tadbirlar va ximikatlar yordamida mutaxassislar tomonidan tekshirib boriladi.
Mahsulotlarni sifatini organaleptik jihatdan tekshirish ustudan tovarga sezgi 
organlari yordamida baho berishdan iboratdir. Mahsulotni ko’rish hidlash ushlab 
ko’rish mazasini tatib ko’rish va boshqalar. Organaleptik usullar ma’lum darajada 
subyektiv usuldir, organaleptik usulda tekshiruvchilardagi sezgi organlari ayrim 
shaxslarda bir darajada bo’lmaydi, shunday qilib, bir mahsulot sifatiga turli kishilar 
har xil baho berishlari mumkin. Biroq mahsulotlar organalep-tik jihatlar baho 
beruvchi ekspertlar o’zlarining tajribalari va mahoratlari tufayli mahsulot sifatiga 
baho berish yo’llariga iloji boricha to’g’ri yo’l bilan yondashadilar. Ammo 
ekspertizaning bu kamchiliklariga qaramasdan, shuni nazarda to’tish kerakki 
insonni sezgi organlari mahsulotni boshqa tekshirish usullari bilan aniqlab 
bo’lmagan holda ham, o’ziga xos xushbo’y va ta’m xususiyatlarini seza oladi. 
Odatda organaleptik jihatdan baho berishda ba’zi formula fizik-kimyoviy 
tekshirishlar ham o’tkaziladi. Mahsulotlar organaleptik jihatdan baho berishga bir 
necha usullari bo’lib, ular taqqoslab baho bersa, ball bilan baholash usuli, izchillik 
usuli va boshqa bir mayda kichik usullardan iborat. Mahsulotlarga taqqoslab baho 
berish ustidan tekshirilayotgan mahsulotni shu mahsulot etalonlariga (standart 
namunalariga) taqqoslashga asoslangan, bu usulning kamchiliklaridan biri shuki, 
bunda mahsulotlarni biologik jihatdan standart namunalarini ko’p saqlab 
bo’lmaydi va almashtirnb turishga to’g’ri keladi. Bu esa baho berishdagi aniqlikni 
pasaytiradi. Mahsulotga absolyut ravishda baho berilganda etalon tanlab olish ham 
ta’sir qiladi, chunki unga o’rtacha namuna sifatida turli vaqtda olingan mahsulot 
bir-biridan farq qilishi mumkin. Ball ko’rsatkichi bilan baho berish bu ball belgilari 
bilan ifodalandi. Oziq-ovqat mahsulotlari sifatini muntazam ravishda tekshirib 
borish va baho berish uchun juda ko’p ball ko’rsatkichlari bor. Mahsulotlarga ball 
bilan baho berishda ballarning umumiy soni ko’rsatkichlari bo’yicha bo’linadi. 
Masalan: sariyog’’ga beriladigan baho beshta ko’rsatkich bo’yicha o’tkaziladi: 
ta’mi va hidi bo’yicha, konsistensiyasi bo’yicha, qayta ishlangani va tashqi 
163

---

ko’rinishi bo’yicha, rangi bo’yicha, tuzilishi va urab joylanishi bo’yicha. Bu 
ko’rsatkichlar ishida eng muhim ahamiyatga ega bo’lganlari- yog’’ning ta’mi va 
hididir. Bu ko’rsatkichlarga odatda 50 ball ajratiladi. So’ngra yog’ konsistensiyasi, 
qayta ishlanishi va urab-joylanichiga 25 ball, rangiga 5 ball, tuzlanish sifatiga 10 
ball va urab-joylanichiga 10 ball beriladi. Mahsulotda yo’l qo’yilishi mumkin 
bo’lgan har bir illat va kamchilik tegishli ball bilan baholanadi va shu ko’rsatkich 
uchun belgilangan umumiy ball sonidan olib tashlanadi. Shunday qilib mahsulotga 
baho berayotgan ekspert aslida faqat shu tovarda qandaydir nuqson va kamchilik 
borligini aniqlaydi. So’ngra u standartdagi maxsus jadvaldan qancha ballni olib 
tashlashi keraqligini topadi. Bu usul ekspertlar ishini osonlashtiradi va ma’lum 
darajada baho berishdagi sub’ektivlikka yo’l qo’ymaydi.