S a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I r a h m o n q u L o r z I b e k o V

Hayotiga oid m a’lumotlar.
Biz keyingi yillargacha Nodiraning 
ismi Mohlaroyim bo‘lgan derdik. Biroq qo'qonlik olim va tarixchi 
Poiatjon Domulla Qayumovning qancha yillar o‘tib, 1998 yili 
nashr etilgan uch jildlik «Tazkirai Qayyumiy» asarida Nodiraning 
asl ismi Mohlaroyim emas, balki Komila boiganligi aytiladi. Uning 
fikricha, Mohlaroyim degani sharafli laqab boiib, o'rdadagi (xon 
saroyidagi) aslzoda ayollarni hurmatlab aytiladigan ismdur. 
Masalan, «Mingoyim, Hokim oyim, Qozoq oyim» kabilar. 
Demak, ismi Komila, sharafli unvoni Mohlaroyim, taxallusi 
Nodira boigan bu mo“ tabar shoira 1792 yili Olimxon va 
Umarxonga tog‘a bo‘lmish minglar sulolasining to‘ng‘ich 
hukmdori Norbo‘tabiyning ukasi, o'sha davrda Andijonda hokim 
bo‘lib turgan Rahmonqulbiy xonadonida dunyoga keladi. 
Norbo‘tabiy o‘rniga xonUk taxtiga o‘tirgan Olimxon 1808 yiH o‘z 
ukasi Said Umarbekni fazilat, latofat va zebolikda ovoza boia 
boshlagan Mohlaroyimga uylantirgan. Nodira 30 yoshlarga 
borganida Umarxon og‘ir xastalikka uchrab, vafot etadi. Shundan 
so'ng shoira valiaxd o'g'li Muhammad Alixon hali yosh 
boiganligi uchun mamlakatning ijtimoiy-siyosiy hamda madaniy 
hayotida ishtirok etadi. Nodiraning o‘z davrining tadbirli arbobi, 
shoirasi sifatida kamol topishida, shubhasiz, Amir Umarxonning 
ta’siri kuchli boidi. Afsuski, biz Mohlaroyim —
Nodirani uzoq 
yillar Umarxondan, uning ta’siridan ajratib o‘rgandik. Nodirani 
ajoyib shoirayu oqila, Umarxonni zolim, shuhratparast 
hukmdor, saroy shoiri deb tushuntirib keldik. Amalda esa, 
Umarxon - Amiriy ham hukmdor, ham ijodkor sifatida 
madaniyat va adabiyot rivojida yaxshi iz qoldirishga harakat qilgan 
ulkan bir shaxs, hukmdor va iste’dodli bir shoir boigan. Nodira 
Umarxon bilan 15 yil birga nafas olib, birga ijod qildi. Biroq, bu 
ular o'rtasida aslo farq yo'q edi degani emas. Biri cheksiz 
ustunliklarga ega bo'lgan feodal hukmdori, ikkinchisi inon-ixtiyori 
uning tasarrufida boigan malika va shoiradir.
Bir tomonda —
saroy hashamati, Umarxonning hukmdor 
sifatidagi qattiqqoiligi, ikkinchi tomonda esa, qashshoq, g'arib

---

va benavo fuqaro. Atrofda sodir boiayotgan voqea-hodisalarga 
aql-idrok ko'zi bilan qarashga intilgan Nodiraning o'ylanmasligi, 
iztirob chekmasligi, chora-tadbir, najot izlamasligi mumkin emas 
edi. U o'zining shunday ruhiy holatlarini she’riy misralarda 
ifodaladi. Muhimi shundaki, garchand o'zi saroy malikasi, 
aslzodalar tabaqasi vakili bo'lsa ham, u o'ziga hammadan ham 
yaqin bo'lgan Umarxonga ta’sir o'tkazishni unutmadi. Saltanatda, 
saroyda sodir bo'lib turgan bedodliklarga hukmdorning diqqatini 
qaratib, uni fuqaro, ilm-ijod ahllari ahvolidan voqif bo'lib, 
adolatpesha va saxovatli bo'lishga chaqirdi: