S a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I r a h m o n q u L o r z I b e k o V

Nasibim g ‘am uza g ‘am bo‘ldi charxi gardondin,
Musibat uzra musibat etushdi davrondin —
deb nola chekadi shoir «Munis ul-ushshoq» devoniga yozilgan 
debochada. Bunday oilaviy fojia kechinmalaridan tashqari, u 
g'azallarida nochor fuqaro ahvoli, tirikchiligi mavzulariga ham 
murojaat etadi, ulami dard bilan qalamga oladi.
Ne natya berur adab, ne nazjarga kirar nasab,
Bas erur bu zjamonda bisoting aro bo‘Isa qaro siymu zaring—

---

deya nola qiladi shoir. Munis ma’rifatparvar ijodkor sifatida o'sha 
zamonda ilm-fazl ahllari, shu jumladan, shoirlarning 
qadrsizlanganligini, ularning qismati nihoyatda og‘ir 
kechayotganligini tasvirlar ekan, o'zining shoh asarlari sanalmish 
«Shuaro», «She’r», «So‘z» radifli g'azallarida bunday 
baxtiqarolikning sababchisi jamiyatda hukm surayotgan tengsizlik, 
jaholat ahli deb biladi.
Yutubon bu zamonda qon shuaro,
Nazm etar gavhari fig ‘on shuaro...
Yuz xushomad bila gadoligyetib,
Topa olmas emakka non shuaro...
Dardmandu jafokash elga qilur,
Nazm ila dardini bayon shuaro.
Uning adolatli, muruwatli hukmdorlar haqidagi sotsial 
qarashlarida ham navoiyona gumanistik qarashlar yotadi. U zamona 
hukmdorlariga murojaat yetib, ulardan ulusga, muhtojlarga nisbatan 
shafqat, g‘amxo‘rlik talab qiladi. Aks holda, oqibati yomon bo‘lishini 
ogohlantiradi. Munisning ixcham bir masnaviy she’rida biz shunday 
baytlami o‘qiymiz:
Sabot istasang yurt bunyodig‘a,
Adolat bila et ulus dodig'a.
Adolat o4di el osoyishi,
El osoyishi — mulk oroyishi.
Qayu mulkkim shohi odildurur,
Anga barcha el ko‘ngli moyildurur...
Ma’lumki, g‘azalshunos olimlarimiz o‘zbek g‘azaliyotining 
ko£pasrli tajribaiarini chuqur o'iganishib, uni kompozitsion jihatdan 
parokanda, yakpora, voqeaband hamda musalsal tuzilishga ega 
g'azallar sifatida tekshirishni tavsiya qiladilar. Ayniqsa, mavlono 
Lutfiy, she’riyat mulkining sultoni Navoiy va ularning nihoyatda 
iste’dodli davomchisi Bobur ijodida yakpora g'azallar yaratishga 
e’tibor kuchaydi. Chunki yakpora g'azallarda muayyan mavzuni 
izchil yoritish, matladagi fikmi g'azal oxiriga qadar poyama-poya 
davom ettirish, chuqurlashtirib boorish, shu yo'l bilan g'azalni

---

mazmun va poetik shakl jihatidan yaxlit qilish nazarda tutiladi.
Shermuhammad Munis g‘azallarining ko‘pchiligini yakpora g'azallar 
tashkil etadi. Uning davming ijtimoiy masalalari tasviriga bag'ishlangan 
turkum g'azallarining deyarli barchasi shunday kompozitsiyaga ega. 
Bu hoi shoiiga zamonadagi nosozliklaming ancha real manzaralarini 
chizish imkoniyatlarini ochadi. Uning «Yutubon bu zamonda qon 
shuaro», «She’r ul tig'i dudamdurkim, jahonni fath etar», «Sabot 
istasang mulk bunyodig'a», «Xos o'lub joh ahlig'acha in’omi sohib 
tojlar», «Bui zamon ichra aziz el ne ajab xor o'lub...», «Ro'za bisyor 
meni tang etmish» misralari bilan boshlanadigan yakpora g'azallarda 
chuqur sotsial mazmun bor. Munisning