С. А. Эгамбердиева молекуляр

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ 
 
1.
EcoRI рестрикция эндонуклеазаси генини ажратиш 
стратегиясини тавсифланг. 
2. Corynebacterium Erwinia 2,5-DKG-редуктаза генини клонлаш 
стратегиясини тавсифланг. Нима учун бу қизиқиш уйғотади? 
3. Streptomyces ҳар ҳил турларини трансформациялашдаги 
қийинчиликлар нимадан иборат? Уни қандай қилиб енгиш 
мумкин? 
4. Қандай қилиб ген муҳандислиги ёрдамида Streptomyces 
берилган штамми билан антибиотик ишлаб чиқаришни амалга 
ошириш мумкин? 
 
§ 16. Ўсимликлар ген муҳандислиги 
 
1.
 
Ўсимликлар ГМ босқичлари 
2.
 
Агробактериялар ёрдамида ўсимликларни трансформациялаш 
3.
 
Ti-плазмидалар 
Биринчи 
трансген 
ўсимликлар 
(тамаки 
ўсимлиги 
микроорганизмлардан киритилган генлар билан) 1983 йилда олинган. 
1994 йилда АҚШда токсиклик, аллергияга берилувчанлик, 
мутагенлик ва бошқаларга зарур бўлган барча текширувлардан 
ўтгандан кейин биринчи трансген маҳсулотлар сотувда пайдо бўлди. 
Улар секин етиладиган помидор, шунингдек гербицид-чидамли соя 
бўлган. Ҳозирги вақтда бутун дунёда генетик модификацияланган 
ўсимликларни олиш ва синов ўтказиш билан умумий капитали юз 
миллиард доллардан ортиқ бўлган юзлаб тижорат фирмалари 
шуғулланмоқда. 
Ўсимликларнинг ген муҳандислик биотехнологияси озиқ-овқат 
ва бошқа фойдали маҳсулотлар ишлаб чиқаришнинг муҳим тармоғи 
бўлиб қолди. Ген муҳандислиги усуллари қишлоқ хўжалиги 
маҳсулотларининг янги шакллари, тизмалари, навлари ва 
гибридларининг турли ҳил патогенларга чидамлилигини ошириш ва 
янги навлар чиқариш давомийлигини қисқартириш бўйича қўйилган 
бир 
қатор 
вазифаларни 
ҳал 
қилиш 
имконини 
беради. 
Ўсимликларнинг ген муҳандислиги бутун бир ген муҳандислиги 
каби, қуйидаги асосий босқичлардан иборат:

---

103 
- генни танлаш ва уни клонлаш; - ўсимлик-реципиент 
генотипини саралаш; - генни киритиш ва ўсимлик-реципиент 
геномида уни экспрессиялаш; - трансформацияланган ҳужайралар 
регенерацияси ва трансген ўсимликларни танлаш. 
Ўсимликларнинг ҳайвонлардан муҳим устунлиги битта 
ҳужайрадан бутун бир ўсимликни олишдан иборат - тотипотентлик. 
Тотипотентлик (ингл. totipotency) – бўлиниш орқали 
организмнинг ҳар қандай ҳужайра турига асос бериш ҳужайранинг 
хусусияти. Ўсимликлар соматик ҳужайраларининг хусусияти муайян 
шароитларда етиштиришдан то етук ўсимлик ва уруғлар олингунга 
қадар ўзининг онтогенетик ривожланиш наслий дастурини амалга 
оширишдан иборат. 
Трансген ўсимликлар олишда асосий муаммолардан бири 
бегона генларни ўсимлик хромосомасига киритиш усулидан иборат, 
яъни 
ўсимлик ҳужайраларининг трансформацияси
. 
Ўсимлик ҳужайрасига киритилган генетик конструкция одатда: 
оқсил-кодловчи структуравий кетма-кетлик, трансляция ва 
транскрипциянинг сигнал элементлари, шунингдек маркер генларни 
ҳам ўз ичига олади. 
Ўсимликларга бегона ДНКни турли хил усуллар билан 
киритиш мумкин. Икки паллали ўсимликлар учун генларни 
горизонтал кўчириш учун табиий вектор – агробактериялар 
плазмидалари мавжуд. Бир паллалилар бўйича эса, охирги йилларда 
уларнинг агробактериал векторлар билан трансформациясида маълум 
ютуқларга эришилган бўлса ҳам ҳали трансформациянинг бундай 
усули жиддий қийинчиликларга дучор бўлмоқда.