Қадимги Чоч Қадимги Чоч-Чирчиқ воҳаларидан ташкил топган ҳозирги Тошкент вилояти ҳудудидан иборат ўлка. Чоч тарихига оид аниқ маълумотлар қадимги юнон тарихчиларининг асарларида учрайдти. Тарихчи Стробоннинг “География” асарида келтирилган маълумотларда мил.ав. I минг йилликнинг ўрталарида Яксарт (Сирдарё) ортидаги ерларда жангавор кўчманчи сак қабилалари истиқомат қилганлиги келтирилади. Бошқа бир муллиф Дионисий Периегит асарида Селевкийлар саркардаси Демодам дарё ортига (Яксарт) юриш қилиб, қалъа шаҳарга асос солганлиги тўғрисидаги маълумот мавжуд. Бу воқеа камида мил.ав. III аср бошларида содир бўлган. Кейинги давр тарихи билан боғлиқ воқеалар тавсилоти билан Хитой манбалари орқали танишиш мумкин. Чжан Цзян (мил.ав. II асрнинг иккинчи ярми) келтирган маълумотларда ўлка Юни номи билан тилга олиниб, унинг Кангуйлар давлати таркибига кирганлиги таъкидланади. Кейинги давр хитой манбаларида Ши, Чжеши номилари билан тилга олинган.
Бу ҳудудда антик даврига қадар Бургулик маданиятининг тарқалганлиги маълум. Ўлкада дастлабки шаҳар (Канка) юқорида таъкидланганлиги каби мил. ав. III аср бошларида шаклланади. Мил. ав. II асрда воҳага Сирдарёнинг қуйи оқими ҳудудидан илгари шаҳарсозлик анъаналари билан таниш бўлган қабилаларнинг кўчиб келиб жойлашиши кузатилади. Бу ерда маҳаллий Бургулик, кўчманчи сак қабилалари ва Жетиосар маданияти қисман ўлкага эллин маданияти анъаналарининг кириб келиши билан антик даврида ўзига хос маданият шаклланади.
Археологик жиҳатдан воҳанинг антик даври дастлабки ўрганилган ёдгорликга нисбатан Қовунчи маданияти номи билан юритилади. Қовунчи I (мил. ав. II асрнинг охири-мил. III аср) Қовунчи II (III-IV асрлар). Воҳада антик даврига оид дан ортиқ ёдгорликлар аниқланган бўлиб, улардан 13 таси Ю.Ф. Буряковнинг тахминларига кўра қадимги шаҳар сирасига киради. Улардан Қовунчитепа, Киндиктепа, Шохрухия, Кавардан, Хонободтепа, Қулоқчинтепа, Кугаиттепа, Мингўрик, Шоштепа ва бошқаларни қайд этиш мумкин.
Воҳанинг дастлабки шаҳар харобаси Оҳангарон воҳасида мил. ав. IV асрнинг охирлари Канка кўҳна шаҳри пайдо бўлади. Девор эллинлар қурилиши анъанаси асосида барпо қилиниб, квадрат ғиштлардан барпо килинган муҳофаза деворининг ўртасида соқчилар усун махсус йўласа (галарея) олдирилган ва буржлар билан кучайтирилган. Девор ташарисида сукур ва кенг хандак казилган. Тахминан мил. ав. II-I асрларга келиб, Кангюйлар давлатининг маъмурий марказига айлангандан сўнг шаҳар майдони хийла кенгайиб унинг умумий майдони 150 га етади. Ушбу майдондаги манзилгоҳ, тўғритўртбурчак шаклидаги хом ғишдан қурилган мудофаа деворлари билан ўра олинади. Деворнинг тахминан ҳар 40-50 метрида ярим айлана шаклидаги мудофаа буржлари барпо қилинади. Мазкур майдонни эгаллаган шаҳар эфталитлар даврига кадар ривожланади. Ундан кейин шаҳар Ўрта Осиёнинг бошка баъзи шаҳарларида кузатилганлиги каби майдони анча қисқаради.
Сирдарёнинг чап соҳилида жойлашган Шоҳрухия ҳаробасидир. Унинг қадимги даврдаги томонлари 600х600 метрдан иборат бўлиб, ҳозирги пайтда кўпгина қисмини дарё ювиб кетган ва учбурчак шаклида сақланиб қолган.
Шоштепа манзилгоҳи ибодатхона шаклидаги қурилиш мажмуаси бўлиб, Жетиосар диний иншоатлари билан умумий алоқадорлиги мавжуд. Қовунчи маданиятининг кейинги босқичида Мингўрик манзилгоҳининг шаклланиши кузатилади. Манзилгоҳ 35 гектардан иборат майдонни эгаллаган. Шаҳар умумий мудофаа деворига эга. Арк ва шаҳристон қисмлари ажралиб туради. Аркда сарой, ҳарбий заҳира учун мўлжалланган иморат ва бошқаларнинг ўрни аниқланган. Иморатларнинг деворлари турли мазмундаги ранг-тасвир намуналари билан безатилдган.
Воҳа антик даври маданият босқичларини ўрганишда кулолчилик буюмлари муҳим аҳамиятга эга. Дастлабки босқичга оид сопол буюмлар асосан қўлда ясалган. Ковуни II босқчидан бошлаб кулолчилик чархида ясалган сопол буюмлар сони кўпаяди ва шакли ўзгаради. Бандида аввал қўй кейинги босқичда эса буқанин боши тасвирланган сопол идишлари пайдо бўлади. Улар аҳолининг хўжалик фаолияти ва ғоявий қарашлари билан анъаналардан иборат бўлган. Воҳа шаҳарларида амалга оширилган археологик қазишмалар давомида олд томонида Чоч ҳукмдорларининг тасвири ва акс томонида тамға туширилиб, атрофига сўғд ёзуви бериб зарб қилинган бир неча минглаб нусхадаги тангаларнинг гувоҳлик беришича ўлкада саво-ишлаб чиқариш тараққиёти даражаси ниҳоятда юқори бўлганлигини кўрсатади. Умуман Тошкент воҳаси Фарғона, Сўғд ва Хоразмнинг Жеттиосар маданиятлари билан маданий алоқада бўлиб умумий ва ўзига хос томонлари мавжуд.
