Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

4.
 
Janubiy Arabistonning qadimgi davlatlari. 
Arabiston yarim oroli
janubi va janubiy-g`arbida (hozirgi Yaman Arab Respublikasi va Yaman Arab 
Demokratik Respublikalari hududi) er. avv. X-IX asrlarda bir necha davlatlar 
vujudga keldi. Janubiy Arabistonning chekka shimolida bosh shaharlari Isil va 
Karnava bo`lgan Main davlati tashkil topdi. Maindan janubroqda markazi
Marib shahri bo`lgan Saba, undan janubroqda poytaxti Timna bo`lgan Kataban, 
Katabandan janubroqda Ausan davlati, sharqroqda markazi Shabva bo`lgan 
Xadramaut davlatlari bor edi. 
 
Qadimgi Yaman davlatlari er. avv. IX-VIII asrlarda shakllana boshladi. 
Er. avv. VI-V asrlarda Main, Kataban, Saba va Xadramaut davlatlari o`rtasida 
yetakchilik uchun kurash boshlandi. Saba, Kataban va Xadramaut dastlab 
Ausanga qarshi birlashib, kurash boshladilar. Natijada Ausan Katabanga qo`shib 
olinadi. Main davlati Kataban va Sabaning tazyiqiga zo`rg`a bardosh beradi. 
Er. avv. III-I asrlarda zaiflashib qolgan Kataban Arabistondagi eng kuchli 
davlatlar Saba va Xadramaut tomonidan bo`lib olindi. Er. avv II asrda eng 
qudratli davlat Saba podsholigi bo`lgan. Saba gullab-yashnagan davrida uning 
hududi Qizil dengizdan Xadramautgacha, Markaziy Arabistondan Hind 
okeanigacha cho`ziladi. Bu davlat Yaqin Sharq bilan yaqin aloqalarni o`rnatdi.
Er. avv. II asr oxirida shu vaqtgacha Kataban tarkibida bo`lgan, poytaxti
Zafar bo`lgan yangi Ximyarit davlati yetakchi o`ringa chiqdi. Eramizning IV asr 

---

74
boshlarida Ximyarit davlati butun Janubiy Arabistonga o`z hukmronligini 
o`rnatdi. Ximyarit davlati davrida Janubiy Arabiston va Efiopiya o`rtasida urush 
va tinchlik munosabatlari hukm surdi.
Er. avv. I ming yillik o`rtalaridan eramizning I ming yillik o`rtalarigacha
Arabiston Yunoniston, Ptolomeylar Misri va Rim imperiyasi bilan juda serqatnov 
savdo aloqalarini olib bordi. Bu aloqalar hududda savdohunarmandchilikning 
rivojlanishiga ijobiy ta`sir qildi. Ko`chmanchi chorvadorlar savdo yo`llarini 
qo`riqlashda faol ishtirok etdilar.
Janubiy Arabiston davlatlari iqtisodiyoti birinchi navbatda, sun'iy 
sug`orishga asoslangan dehqonchilik va ko`chmanchi chorvachilik bilan 
belgilanadi. Saba davlati hududidagi Marib to`g`oni (uzunligi 600 metr, balandligi 
15 metr) er. avv VII asrda qurildi va XIII asr davomida hududning sug`orma 
dehqonchilikida suv ta`minotini amalga oshirishda yetakchi o`rin tutdi. G`alla, 
poliz ekinlari, xurmo o`stirildi. Yirik va mayda chorva mollari va tuya boqilgan. 
Hunarmandchilik sohalaridan toshga ishlov berish, qurilish ishlari, metallarni 
qayta ishlash, kulolchilik, to`quvchilik va teriga ishlov berish yuqori darajada 
rivojlanadi.
Er. avv. I ming yillikda Janubiy Arabiston iqtisodiyotini tushkunlikka 
uchrashiga bir necha omillar sabab bo`ldi. Ulardan biri yunonlar, misrliklar va 
forslarning Arabistonni chetlab o`tib, bevosita Hindiston bilan aloqa o`rnatishlari 
edi.Endilikda quruqlikdagi xavfli savdo yo`lidan ko`ra, xavfsizroq bo`lgan dengiz 
yo`li yetakchi o`rinni egalladi. Tushkunlikka sabab bo`lgan ikkinchi omil mavjud 
sun'iy sug`orish tizimlarining yemirilishi, iqlimning o`zgarishi bilan hosildor 
yerlarning sahroga aylanishi bo`ldi. Bundan tashqari, ichki va tashqi urushlar 
Janubiy Arabiston davlatlarining tushkunlikka yuz tutishiga sabab bo`ldi.