Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

4.Me`morchilik va haykaltaroshlik. 
Er.avv. III asrdan boshlab shaharsozlik 
rivojlanishida yangi bosqichga chiqdi. Endi shaharlar reja asosida qurula 

---

186
boshlandi. Kichik Osiyodagi Antioxiya, Misrdagi Iskandariya, Pergandagi 
Priyena, Afg`onistondagi Oyxonim shaharlarida to`g`ri to`rtburchak shaklida 
qurilib, bir-birini kesishadigan to`g`ri ko`chalar, maydonlar, saroybog`lar, 
ibodatxonalar bunyod qilingan edi. Iskandariya shahriga er.avv. 322yilda Iskandar 
asos soldi. Shaharda bir-birini kesishib o`tgan to`g`ri ko`chalar, saroy-bog`lar, 
xiyobonlar muhtasham uylar, ibodatxonalar mavjud. Ptolemey II buyrug`i bilan 
er.avv. 285-yilda Knidlik me`mor Sostrat dengizda kemalarga yo`l ko`rsatadigan 
mayoq qurilishini boshladi. Mayoq besh yil davomida qurib bitkazildi. Inshoot
uch qavatli balandligi 120 metr, asosi har bir tomoni 30 metr kvadratni tashkil 
qilar edi. Mayoqdagi ulkan oynalar shulasi doimiy yonib turadigan gulxan 
yordami bilan uzoq dengizdan ko`rinib turar edi.
Mayoq binosi uzoq vaqt saqlanib qoldi, faqat XIV asrdagi yer qimirlashi 
natijasida u buzildi. Iskandariya mayog`i qadimgi dunyoning yetti mo`jizasidan 
oltinchisi hisoblanadi (1-Misr piramidalari, 2 Bobildagi Semiramida Osma 
bog`lari, 3 Ebesdagi Artemida ibodatxonasi, 4 Galikarnas mavzoleyi 
ibodatxonasi, 5 Rodosdagi haykal, 6. Olimpiyadagi Zevs haykali).
Bu davrda haykaltaroshlikning mahalliy maktablari texnik uslublari va 
badiiy qarashlari bilan farq qilar edi. Taniqli haykatarosh Lisipp o`zining Iskandar 
byustini yaratdi. Uning shogirdlaridan biri Lindlik Xaret Rodosdagi mashhur 
ulkan haykalni bunyod qildi. Lisippning boshqa shogirdi Yevtixid Antioxiyada 
baxt ma`budasi Tyuxeni haykalini ishladi. Ellin hukmdorlarining haykal 
portretlari yaratildi, haykaltarosh Praksitelning o`g`li Kefisodot va Timarx 
Iskandariya shahrida yashab ijod qildilar. Ular ellin hukmdorlari va shoir 
Menandrning portretini yaratdilar. Haykaltarosh Poliyevkt (er.avv. 280-yil) 
Demosfenning haykalini ishladi. Taxminan er.avv. III-II asrlarda haykaltarosh
Agesandr mashhur “Miloslik mabuda Venera” haykalini yaratdi. Bu davrda bir 
necha haykallardan iborat guruhiy haykallar paydo bo`ldi (“Laokoon o`g`illari 
bilan”, “Farneza buqasi” haykallari guruhi).
Afrodita va boshqa ma’budalarning yalang`och haykallari ishlandi. 
Dramatizmda to`la Pergam maktabi Skopasga borib taqaladi. Pergam 
mehrobining frizi mazkur maktabning ajoyib yodgorligi bo`lib, unda 
ma’budlarning gigantlar bilan kurashi tasvirlanadi. Bu Pergam va boshqa ellin 
davlatlarining jangovar galat (kel’t) qabilalari bilan olib borgan og`ir 
kurashlarining ramzi edi. Rodos mashhur haykaltaroshlik maktabi Asippga borib 
taqaladi. Bu maktabda asosan haykallar baquvvat atletlarning tasvirlaridan iborat. 
Ellin davri me`morchiligi va haykaltaroshligi madaniyatning noyob namunalari 
sifatida bundan keyingi san`at taraqqiyotiga hayotbag`sh ta`sir qildi,