Ўрта ма кта бни нг 10- 11- синфлари учун дарслик

|ргаинм оллм нннг и о л ю ц и о н рм л о ж л а ннш н,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

40
О р га н и н о л л м н и н г р и в о ж л а и и ш и
мида эмбриондарнинг белгилари секин-аста ажралиб, улар қайси синф, 
туркум, авлод ва ниҳоят, турга кирса, ш уларга хос хусусиятларни касб этиб 
боради.
Ю корида баён этилган фактлар барча хордалилар битта ш ажара да 
рахтидан келиб чиққанини, эволюция давомида бу дарахт бир неча шох- 
ларга бўлиниб кетганини кўрсатади
Биогенетик қонун. Ю қорида келтирилган, ш унингдек, бош қа кўпгина 
ф актларга асосланиб, X IX асрнинг иккинчи ярмида немис олимлари Ф. М юл- 
лер ва Э Геккелъ онтогенезнинг нисбати хусусидаги конунни кашф этди 
лар, бу қонун биогенетик қонун деб аталади. Бу қонунга мувофиқ, хар бир 
индивид ривожланишида (онтогенезда) ўз тури ривожланиш ининг тари 
хини (филогенез) такрорлайди ёки қискача қилиб айтганда, онтогенез фи- 
логенезнинг қи с қа такрорланишидир.
Бир нечта мисол келтирамиз. Умурткали хайвонларнинг хеч истисно 
сиз барчасида онтогенезда уларнинг узо қ аждодларига хос бўлган белги
хорда пайдо бўлади. Д ум сиз амфибиялар (оақалар, қу р б а қа л а р )н и н г ит- 
балиғида дум бўлади Б у — думли аждодлари белгиларининг такрорлани 
шидир. Кўп хашаротларнинг личинкаси қуртга ўхшаш бўлади (капалак 
қуртлари, паш ш а ва бош қаларнинг личинкаси). Буни уларнинг куртга ўх- 
шаш аждодлари тузилиш идаги хусусиятларнинг такрорланиш и деб билмоқ 
керак.
Биогенетик қонун ўсимликларга хам тааллуқлидир. Й ўсун (мох) спора
Балиқники
Қувнними
О д а м н и к м
12. 
У м у р т қ а л и л а р н й н г т у р л и р н в о ж л а н и ш
босқичидагн амбрионини бмр-бмрига 
т а к ко с л а ш .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

М а к р о э в о л ю ц и я , у н и н г д а л и л л а р и
ларидан аввал тармоқланадиган ип ривожланади, у ипсимон сувўтга ўхша 
ган бўлади. Бу — ку р у кл и кд а ўсадиган ўсимликларнинг сунўтлар билан ка- 
риндош эканлигини кўрсатади.
Онтогенез билан филогенез ўртасидаги ч укур боғланишни ифодаловчи 
биогенетик қонун организмлар ўртасидаги кариндош ликни аниклаш да кат- 
та аҳамиятга эга бўлди
Палеонтология далиллари. Палеонтология кирилиб кетган организм- 
ларнинг қазилма колдиқларинн ўрганади ва уларнинг ҳозирги организм- 
ларга ўхш аш лиги ҳамда фаркини аниқлайди.
Палеонтологлар казилма колдикларга караб кирилиб кетган организм- 
ларнинг та ш қи кўриниш и ва тузилишини тиклайдилар, ўтмишдаги ўсим- 
ликлар билан ҳайвонлар оламини билиб оладилар.
Хар хил геологик даврларга мансуб ер қатламларидан топилган қазил- 
ма колдиқларни солиштириш органик олам вакт давомида кай та риқа ўз- 
гариб борганини ишонарли килиб кўрсатади. Энг кадимги катламларда 
умурткасиэлар типларининг колдиқлари, бирмунча кейинги даврларга ман- 
суб катламларда хордалилар типининг колдиклари сакланган. Кейинроқ 
Ерда умуртқалилар пайдо бўлган. Анча ёш геологик катламларда ҳозирги 
турларга ўхшаш турларга мансуб бўлган ҳайвонлар билан ўсимликларнинг 
колдиклари бўлади.
Палеонтология маълумотлари ҳар хил систематик группалар орасидаги 
боғланиш ларнинг изчиллигн, даномийлигн тўғрисида катта материал бера- 
ди. Баъэи ҳолларда оралик формаларни, бош ка ҳолларда филогенетик ка- 
торларни, яъни кетма-кет бири иккинчиси бнлан алмашиниб борадиган тур 
лар каторларини аниқлаш мумкин бўлди.