Ro`yxatga olindi: №

12.4-rasm. Korporativ tuzilmalar moliyaviy munosabatlari tasnifi
Bugungi   kunga   kelib   korporativ   tuzilmalar   o‘z   faoliyatlarini   kengaytirib
borishlari natijasida  
vakolatxonalar, sho‘’ba korxonalar, filiallar  
tashkil etishga
e’tibor   qaratadilar.   Bunday   tarkibiy   bo‘linmalarning   tashkil   etilishi   va   faoliyat
yuritishi bilan bog‘liq moliyaviy munosabatlar ham korporativ moliyaviy
Ijtimoiy infratuzilma institutlari bilan 
munosabatlar
Mol yetkazib beruvchilar va xaridorlar 
bilan munosabatlar
KORPORATIV TUZILMALAR MOLIYAVIY MUNOSABATLARI
Moliya bozori institutlari bilan munosabatlar
Davlat bilan moliyaviy munosabatlar
B
ah
ol
as
h 
bi
la
n 
bo
g‘
li
q 
m
un
os
ab
at
la
r 
va
 b
os
hq
al
ar
So
li
q 
m
as
la
ha
ti
, a
ud
it
 o
‘t
ka
zi
sh
 b
o‘
yi
ch
a 
m
un
os
ab
at
la
r
Қ
им
м
ат
ли
 қ
оғ
оз
ла
р 
би
ла
н 
бо
ғл
иқ
 м
ун
ос
аб
ат
ла
р
D
av
la
t x
ar
id
i b
o‘
yi
ch
a 
m
un
os
ab
at
la
r 
va
 b
os
hq
al
ar
Y
ir
ik
 lo
yi
ha
la
rn
i h
am
ko
rl
ik
da
 a
m
al
ga
 o
sh
ir
is
h
D
av
la
t r
o‘
yx
at
id
an
 o
‘t
ka
zi
sh
 v
a 
fa
ol
iy
at
ni
 ta
rt
ib
ga
 s
ol
is
h
D
av
la
t b
yu
dj
et
i d
ar
om
ad
la
ri
 v
a 
m
ol
iy
av
iy
 n
az
or
at
D
av
la
t u
lu
sh
in
i k
ir
it
is
h 
yo
ki
 x
us
us
iy
la
sh
ti
ri
sh
K
re
di
tl
as
h,
 li
zi
ng
 b
il
an
 b
og
‘l
iq
 m
un
oa
sa
ba
tl
ar
R
is
kl
ar
ni
 s
ug
‘u
rt
al
as
h 
bo
‘y
ic
ha
 m
un
oo
sa
ba
tl
ar
A
lo
qa
 b
ia
n 
bo
g‘
li
q 
m
un
os
ab
at
la
r 
va
 b
os
hq
al
ar
F
an
-t
ex
ni
ku
 y
ut
uq
la
ri
ni
 q
o‘
ll
as
h 
bo
‘y
ic
ha
 m
un
os
ab
at
la
r
K
ad
rl
ar
 ta
yy
or
la
sh
 b
ila
n 
bo
g‘
li
q 
m
un
os
ab
at
la
r
Q
ad
oq
la
sh
, s
aq
la
sh
 b
ila
n 
bo
g‘
li
q 
m
un
os
ab
at
la
r 
va
 b
os
hq
al
ar
X
om
as
hy
o 
va
 m
at
er
ia
ll
ar
 e
tk
az
ib
 b
er
is
h 
bo
‘y
ic
ha
 m
un
os
ab
at
la
r
X
ar
id
or
la
rg
a 
m
ol
 e
tk
az
ib
 b
er
is
h 
bo
‘y
ic
ha
 m
un
os
aa
tl
ar
Y
et
ka
zi
b 
be
ri
sh
 (
tr
an
sp
or
t)
 b
ila
n
bo
g‘
li
q 
m
un
os
ab
at
la
r
Ij
ti
m
oi
y 
lo
yi
ha
la
r 
bo
‘y
ic
ha
 m
un
os
ab
at
la
r
O
m
m
av
iy
 a
xb
or
ot
 v
os
it
al
ar
i b
il
an
 m
un
os
ab
at
la
r

---

munosabatlarda foydani maksimallashtirib borish hamda mulkdorlar moddiy 
farovonligini oshirib borish nuqtai nazaridan alohida e’tibor talab qiladi.
Bizga   ma’lumki,   milliy   amaliyotda   korporativ   tuzilmalarning,   ayniqsa
aksiyadorlik   jamiyatlarining  
yuqori   turuvchi   tashkilotlar  
(xo‘jalik   birlashmalari,
xoldinglar,   kompaniyalar,   uyushmalar,   kontsernlar   va   hokazo)   bilan   bevosita
bog‘liq holda faoliyat ko‘rsatishi keng qo‘llaniladi. Bunda xoldinglar aksiyadorlik
jamiyatlari   aksiyalarining   nazorat   paketiga   bevosita   egalik   qiladi   va   natijada
moliyaviy qarorlar qabul qilish bevosita xolding qarori asosida tashkil etiladi.
Bugungi kunda korporativ tuzilmalar faoliyatini 
tijorat banklari
siz tasavvur
qilib bo‘lmaydi. Bu borada Birinchi Prezidentimiz I.Karimov ta’kidlaganlaridek,
“Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda bank tizimi amalda lokomotiv vazifasini
bajarishi, xo‘jalik yurituvchi barcha sub’ektlarni o‘z ishlarini qayta tashkil etishga,
bozor   mexanizmlarini   dadil   va   jadal   egallashga   da’vat   etuvchi   omil   bo‘lishi
darkor”
47
.
Tijorat   banklari   korporativ   tuzilmalarning   naqd   pulsiz   hisob-kitoblarini
tashkil   etishlari   bilan   birga,   bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   kreditlash
(investitsiyalash), faktoring, lizing va boshqa xizmatlarni ham ko‘rsatadi.
Amaldagi   qonunchilikka   ko‘ra   “Sug‘urta   deganda   yuridik   yoki   jismoniy
shaxslar   to‘laydigan   sug‘urta   mukofotlaridan,   shuningdek   sug‘urtalovchining
boshqa mablag‘laridan shakllantiriladigan pul fondlari hisobidan muayyan voqea
(sug‘urta hodisasi) yuz berganda ushbu shaxslarga sug‘urta shartnomasiga muvofiq
sug‘urta tovonini (sug‘urta pulini) to‘lash yo‘li bilan ularning manfaatlarini himoya
qilish   tushuniladi”
48
.   Shundan   kelib   chiqqan   holda
 
sug‘urta
kompaniyalari
korporativ   tuzilmalar   faoliyatida   yuzaga   kelishi   mumkin   bo‘lgan
moliyaviy risklarni boshqarishda muhim ahamiyat kasb etishi bilan birga bozor
iqtisodiyoti sharoitida investitsion institut ham hisoblanadi va moliya bozori orqali
korporativ tuzilmalarga investitsiya kiritadi.
Korporativ  tuzilmalar  tomonidan   qimmatli  qog‘ozlar  emissiyasi  va  ularni
joylashtirish  
fond   birjalari  
orqali   amalga   amalga   oshiriladi.   Bunda   investorlar
bevosita   fond   birjalarida   joylashtirilgan   korporativ   qimmatli   qog‘ozlarni   xarid
qilish   orqali   korporativ   tuzilmalar   bilan   moliyaviy   munosabatlarga   kirishadi.
Bundan tashqari fond birjasi ham aksiyadorlik jamiyati hisoblanadi.
Shu   o‘rinda   mamlakatimizda   faoliyat   ko‘rsatayotgan   aksiyadorlik
jamiyatlari tomonidan fond bozori orqali aksiyalar muomalasi tashkil etilganligi,
shuningdek tor doirada korporativ obligatsiyalar muomalasi mavjudligini ta’kidlab
o‘tishimiz lozim. Respublikamizdagi aksiyadorlik jamiyatlari tomonidan 2017 yil
1 yanvar holatiga 30463,5 milliard so‘mlik aksiyalar muomalaga chiqarilganligini
ko‘rishimiz mumkin (12.1-jadval).
47 
Каримов И.А. Банк тизими, пул муомаласи, кредит, инвестиция ва молиявий барқарорлик тўғрисида. – Т.: 
“Ўзбекистон”, 2005. – 386-бет. (528)
48 
Ўзбекистон Республикаси “Суғурта фаолияти тўғрисида”ги Қонуни, 3-модда.

---

12.1-jadval