Ўрмончилик ” фанидан ўҚув-услубий мажмуа

 
ДУНЁ ВА МДҲ ЎРМОНЛАРИ. ДЕНДРОЛОГИК 
ТАРКИБИ ВА ГЕОГРАФИК ТАҚСИМЛАНИШИ
Режа: 
1.
Дунё ўрмонларининг типологияси 
2.
Дунё ўрмонларининг тақсимланиши 
3.
МДҲ ўрмонлари, дендрологик таркиби, тарқалиши ва ареаллари 
 
Инсоният ҳаёти қадимги даврлардан бошлаб ҳозирги вақтгача ўрмон 
билан чамбарчас боғлиқдир. Шубҳасиз келажакда ўрмоннниг инсон 
ҳаётидаги роли тобора ортиб боради. Албатта инсон минг йиллар давомида 
доимий ўрмон ресурсларида фойдаланганлиги билан бир қаторда уни тиклаш 
ва кўпайтириш ҳақида камроқ ўйлаган. Шу сабабли ҳам Европа, Осиё, Ярим 
Шарқ, Ўрта Ер денгизи атрофидаги мамлакатларда ўрмонлар эгаллаган 
майдонлар кескин камайиб кетди. Бу ҳолат айниқса XIX-XX асрларда яққол 
намоён бўлди. 
Шу даврдан бошлаб, ўрмон ресурсларини тиклаш, маданий ўрмонлар 
барпо этиш, қимматли дарахт турларини экиш, интродукция қилиш ва 
иқлимлаштириш масалалари билан шуғулланиш бошланди. 
Ўрмонни инсон ҳаётидаги ролини таниқли рус ўрмончиси Г.Ф. 
Морозов очиб берди, ўзининг машхур “Ўрмон ҳақида таълимот” китобида 
ўрмон бу дарахт турларини бир-бирибилан боғланган ва ташқи муҳитга 
таъсир этувчи мажмуа сифатида қараш лозим деб ҳисобланади. 
Таянч сўз ва иборалар: 
Совуқ иқлимли минтақалардаги нинабаргли 
ўрмонлар, Мўътадил минтақадаги аралаш ўрмонлар, Ўртача мўътадил 
иқлимли минтақалардаги намсевар ўрмонлар, Экваториал ёмғирли 
минтақа ўрмонлари, Япроқ баргли намсевар ўрмонлар, Қуруқ иқлимли 
минтақа ўрмонлари. 

---

13 
1966 йилда Мадрид шахрида бўлиб ўтган жаҳон конгрессида дунё 
ўрмонлари ресурслари ва уларнинг схематик хариталари тузилган. Ушбу 
ўрмон конгресси Ер шаридаги ўрмонларни олтита типга ажратди: 
1.Совуқ иқлимли минтақалардаги нинабаргли ўрмонлар. 
2.Мўътадил минтақадаги аралаш ўрмонлар. 
3.Ўртача мўътадил иқлимли минтақалардаги намсевар ўрмонлар. 
4.Экваториал ёмғирли минтақа ўрмонлари. 
5.Япроқ баргли намсевар ўрмонлар. 
6.Қуруқ иқлимли минтақа ўрмонлари. 
Совуқ иқлимли минтақа нинабаргли ўрмонлари асосан Шимолий ярим 
шарда тарқалагн бўлиб, улар Ер шарини кенг белбоғ сифатида ўраб олган 
тайга пояси деб аталади. Ушбу ўрмонларнинг дендрологик таркиби унчалик 
бой эмас. Энг иқтисодий қимматли қуйидаги дарахт турлари кенг тарқалган.
Евро Осиёда булар оддий қарағай (Picea abves) (асосан ғарбда 
тарқалган) Шарқда-Сибирь қорақарағайи (Picea obovata) оддий қарағай (Pinus 
sulvestris) ва тилоғич турлари (Larix sibirica ва Larix dapurica) учрайди. 
Европа асосий худудини эгалловчи Россияда энг кўп тарқалаг нинабаргли 
турларга сибирь кедр карағайи (Pinus sibirica) Корея қарағайи (Pinus 
koreansis) ва сибирь оққарағайи (Abies sibirica) каби қимматли дарахтлар 
киради. Американинг нинабаргли ўрмонларида (АҚШ ва Канада) энг кўп 
тарқалаган дарахт турлари оқ қорақарағай (Picea glauca) қора тусли 
қорақарағай (Picea mariana) ва бальзамик оқ қарағай (Avies balsamca) турлари 
хисобланади. 
Мўътадил иқлимли минтақадаги аралаш ўрмонларнинг дендрологик 
таркиби тайга ўрмонларига нисбатан бир бунча байроқ. Қимматли япроқ 
баргли дарахт турларга қорақайин (Fagus sylvatica Fagus orientalis) эман 
(Qureus robur), ғарбий Европада қоя эман (Quercus petrae) Шарқий ва 
Марказий Европада Австрия эмани (Quercus cerris) киради. Шимолий 
Америка аралаш ўрмонларида энг қимматли дарахт турларига оқ эман 
(Quercus alba), йирик мевали эман (Quercus makrocarpa) шимол эмани 
(Quercus borealis) киради. 
АҚШ нинг аралаш ўрмонларида кўплаб ёнғоқ мевали турлар (гикори, 
кулранг ва қора ёнғоқлар каштан, липа ва кумушсимон ва қандли заранг 
(Acer saccharum, Acer saceharimem), қайин (Betula papyrifera) сариқ қайин 
(Betula lutea) учрайди. Россияда энг кўп тарқалган қайин тури-сўгалли қайин 
(Betula varicasa Betulapendula) Сибирда (Betula krylovii), Узоқ Шарқда тош 
қайин (Betula ermani) ва қовурғали қайин (Betula costata) ҳисобланади. 
1-жадвал