Ўрмончилик ” фанидан ўҚув-услубий мажмуа

8-мавзу. Ўрмон ва ҳавонинг таркиби 
Дарахтзорлардаги ҳаво таркиби, ўрмон ҳавосида мавжуд бўлган 
заҳарли газлар таркиби ва уларни тартибга солиш усуллари.Ўрмон 
ўсимлик дунёсининг тирик организмлар учун зарур бўлган кислород 
ишлаб чиқиши, яъни кислород фабрикаси хақида тушунча. Ер
атмосферадаги мавжуд заҳарли газларни ўрмон ўсимлик дунёсига 

---

223 
таъсири. Дарахт турларининг заҳарли газларга бўлган таъсири. 
Ўсимлик дунёсини фитонцидлар ишлаб чиқиши ва унинг аҳамияти. 
9-мавзу. Ўрмон ва шамол 
Ўрмон ва шамолнинг ўзаро бир-бирига боғлиқлиги. Шамолнинг 
ўз вақтида дарахтзорлар ичида мавжуд қонуниятларга таъсири. 
Шамолни ўрмонга кўрсатадиган ижобий ва салбий таъсири.Ўрмонда 
ноқулай вазиятларни юзага келтиришда шамолнинг роли. Шамолнинг 
СО га тўйинган хаво массаларини ўрмонга келтириши. Дала 
экинларини шамолдан муҳофаза этишда ўрмон иҳотазорларини роли. 
10-мавзу. Ўрмон ва намлик 
Намликнинг ўрмонга таъсири, намликни ўсимликлар томонидан 
қуруқ модда тўплашда ва транспирация жараёнида фойдаланилиши. 
Намлик манбалари, ёғингарчилик (вертикал ва горизонтал), ерости 
сувлари, дарё ва каналлар, сув ҳовузлари ва бу намлик манбаларининг 
аҳамияти, ёғингарчиликларнинг йиллик миқдори, уларнинг ойлар 
бўйича 
тақсимланиши. 
Дарахт 
намликка 
муносабати. 
Дарахтзорларнинг сув манбаларига сувнинг физик хусусиятларига 
таъсири. 
11-мавзу. Ўрмон ва тупроқ 
Тупроқнинг ўрмон ўсимлик дунёсига таъсири. Ўрмон ва 
тупроқнинг ўзаро бир-бирига боғлиқлиги ҳақида, тупроқ ва дарахт 
илдиз тизимлари Ўрмон дарахт турларининг азот ва минерал ўғитларга 
бўлган талаби ва ўрмон тупроғидаги микроэлементларининг аҳамияти, 
тупроқ унумдорлигига дарахт турларининг муносабати яъни: тупроққа 
кам талабчан, ўртача талабчан, талабчан ва шўрхок ер майдонларига 
чидамли ўсимлик турлари ҳақида маълумотлар берилади. Ўрмонни 
тупроқ ҳосил бўлиш жараёнларига таъсири. Ўрмонни тупроқ 
унумдорлигига таъсири. Ўрмонни тупроқдаги гумус миқдорига 
кўрсатадиган таъсири.Ўрмон ўсимликларини тупроққа муносабати ва 
ўрмоннинг тупроққа таъсири.
12-мавзу. Ўрмон ва хайвонот дунёси 
Ўрмон ва фауна. Ўрмон ёввойи хайвонлар ва қушлар учун яшаш 
муҳити сифатида.Ўрмоннинг фауна вакилларига таъсири. Хайвонот 
дунёсини ўрмонга таъсири. Қушларни ўрмонни қайта тикланишидаги 
роли. Мева ва уруғларни тарқалишида қушларнинг роли. Дарахтларни 
чангланишида хашаротларниг роли. Ўрмонни зараркунандалардан 
ҳимоя этишда қушларнинг роли.
13-мавзу. Ўрмонда дарахт турларини ўзаро бир-бирига таъсири 
Дарахтларнинг ўрмон ҳаётида ўзаро бир-бирига кўрсатадиган 
таъсири ҳақидаги маълумот. Аралаш ўрмонлар, ўрмонда турли дарахт 
турларини бири бирига кўрсатадиган таъсири. Ўрмонда дарахтларни 
гнеалогик, механик, физиологик таъсири. Дарахтларнинг ўзаро бир 

---

224 
бирига таъсири асосида яшаш учун кураш эканлиги. Ўрмондаги 
дарахтларни бир-бирига таъсир этиш усуллари ва турлари. 
14-мавзу. Ўзбекистон ўрмонлари, дендрологик таркиби ва халқ 
хўжалигидаги аҳамияти 
Ўзбекистон ўрмонлари ва уларнинг дендрологик таркиби. 
Ўзбекистон ўрмон фонди хақида тушунча. Асосий ўрмон ҳосил 
қилувчи дарахт турлари ва уларнинг қисқа характеристикаси. Тоғ 
ўрмонлари ва уларнинг асосий дарахт-бута ўсимликлари. Тўқай 
ўрмонлари ва уларнинг асосий дарахт-бута ўсимликлари. Қум-саҳро 
ўрмонлари ва уларнинг асосий ўрмон ўсимликлари. Ўрмонларнинг 
тупроқни ҳимояловчи,, сувни муҳофаза қилувчи ва сув сатҳини бир 
маромда ушлаб турувчи хусусиятлари. Ўрмон мелиорацияси ва 
эрозияга қарши курашда ўрмонларнинг роли. 
15-мавзу. Ўрмонни қайта тикланиши ва унга кўмаклашувчи 
тадбирлар 
Ўрмоннинг табиий ва сунъий кўпайиши қонуниятлари. Ўрмонни 
тупроқ хосил бўлиш жараёнларига ва ундаги микроорганизмлар 
дунёсига кўрсатадиган таъсири. Тупроққа механик ишлов бериш, 
майдончалар, йўлакчалар ташкил этиш ва дренажлар барпо этиш чора-
тадбирлари. Дарахтларнинг вегетатив йўл билан тикланишга таъсир 
этувчи омиллар. Тоғ ва тоғ олди ҳудудлардаги ўрмон ўсимлик 
дунёсини кўпайиши. Уруғчи дарахтларни ўрмонни қайта табиий 
тикланишидаги аҳамияти. 
16-мавзу. Амалий ўрмончилик. Ўрмонларни кесиб парваришлаш 
ҳақида тушунча 
Республикадаги ўрмонлар сийрак жойлашганлиги сабаблари. 
Амалий ўрмончилик ва унинг ўрмон хўжалигидаги ўрни. 
Республикамиздаги ёнғоқзорлар, пистазорлар, ёввойи мевазорлар ва бу 
ўрмонларда парвариш қилиш мақсадида уларни қисман кесиш ишлари. 
Ўрмонни санитар мақсадида ажратиб кесиш. Арчазорларни санитар 
мақсадида кесиш. Ўрмонни парвариш қилиш мақсадида кесишнинг 
мақсади ва вазифалари. Ўрмонни парвариш мақсадида кесиш ўрмон 
хўжалигидаги муҳим тадбир сифатида. Ўрмонда, юқори ҳосилли 
қиммат дарахтзорлар яратишда, унинг фойдали функциясини сақлаш ва 
кўпайтиришда, 
ёғоч 
маҳсулотларидан 
фойдаланишда 
амалий 
ўрмончилик аҳамияти. 
17-мавзу. Ўрмонни кесиб парваришлаш ишларини ташкил этиш 
Ўрмонда ёш дарахтзорларда (ёритиш ва тозалаш) парваришлаш 
мақсадида кесиш ишларини режалаштириш ва ўтказиш. Дарахтлар 
ўрмоннинг ҳамма участкаларида ялпи равишда ёки тасмасимон 
(коридор) ва кичик участкалар шаклида ажратиш. Парвариш мақсадида 
ўрмонни кесишда юқори бонитетли дарахтзорлар танлаш. Бир турдан 
иборат ўрмонда, сунъий равишда барпо этилган қалин жойлашган 

---

225 
ўрмонларда сийраклаштириш мақсадида кесиш ишлари. Дарахтларнинг 
танаси узунлашган, шох-шаббаси кучсиз, ўсишда қолиб кетганлари 
танаси қийшиқ, касалланганлари, кам ҳосил берувчиларини кесиш учун 
ажратиш.
18-мавзу. Ўрмонни кесиб парваришлаш усуллари ва турлари 
Ўрмонда кесиш усулларини ўзига мужассам қилган ҳужжатлар 
мажмуаси хақида.Ўрмон кесишда технологик харита аҳамияти. Кесиш 
учун ўрмон майдонини ажратиш. Танлаб кесиш, сийраклаштириш 
мақсадида кесиш, ўтиб кесиш ва санитар мақсадида кесиш усуллари. 
Ўрмонда дарахт кесиш ишлар технологияси, ёғочни судраш (ташиш) 
усуллари, дарахтлар кесилган майдонларни тозалаш ва кесилмайдиган 
дарахтларни сақлаш. Ўрмон шароитини сақлаш, техника-иқтисодий ва 
бошқа кўрсаткичлари кўрсатилган технологик харита тузиш.
19-мавзу. Ўзбекистон ўрмонларида дарахтларни кесиб 
парваришлаш ишларининг хусусиятлари 
Қўриқхона, илмий аҳамиятга эга бўлган ўрмонларда табиий 
ёдгорликларда дарахтларни парваришлаб кесиш ишлари хусусиятлари. 
Миллий ва табиий ўрмон паркларида ўрмонни кесишнинг индивидуал 
лойиҳалар асосида бажарилиши. Курорт зоналаридаги ўрмонларда 
парвариш мақсадида қисман кесиш. Тоғ ўрмонларида парваришлаш 
мақсадида кесиш усуллари. Сув хавзалари атрофидаги сувни 
муҳофазаловчи ўрмонларда кесиш ишлари ўтказиш.