Ўрмончилик ” фанидан ўҚув-услубий мажмуа

Устки 
Ер ости ёнғинлари
чиринди ва торфли қатламнинг ёнишида 
кузатилади. Ёнғин ташқарига чиқмасдан шу қатламининг ичида ёнади. 
Айрим ҳоллардагина тупроқ юзасида аланганинг учи ва тутун кўриниши 
мумкин. Ёниш тезлиги жуда паст-суткасига 1 кмдан ошмайди. Торф қатлами 
билан бирга дарахтларнинг илдизи ҳам ёниб кетади. 
Пастки ва устки ёнғинлар ўз табиатининг ҳар хиллиги туфайли 
қўшимча бўлакларга ажратишни талаб этади. 
Шу нарса белгиланганки, пастки ярусда 3-4м баландликда содир 
бўлганлари пастки ёнғинлар ҳисобланади. Бундан юқорилари устки ёнғин 
ҳисобланади. Тупроқ юзасидан пастда содир бўладиганлари эса ер ости 
ёнғинлари ҳисобланади. (М.А. Софронов, 1971). 
Ўрмон ёнғинларининг тарқалиш шароитлари:
Ўрмон ёнғини фақат 
маълум об-хаво шароитларидагина, яъни ўрмон ёнувчи материаллари 
қуриганда ва намлиги пасайгандагина юзага келиши мумкин. Шу билан 
бирга инсон фаолияти ҳам ёнғинни келиб чиқишига сабаб бўлиши мумкин. 
Ёнғин характерини ўрмон ёнувчи материалларининг миқдори, ўлчами, 
жойлашуви, намлиги, ҳамда жойнинг рельефи, шамолнинг кучи ва йўналиши 
ва бошқа омиллар белгилайди. Ўз вақтида бартараф этилмаган ёнғин катта 
ўлчамгача кучайиб кетади. 
Ёнғиннинг тарқалиш тезлигига таъсир этувчи турли омилларни Рус 
олимларидан Г.А.Амосов, С.М.Вонский, А.А.Молчанов, В.Г.Нестеровлар 
ўрганишган. 1963 йилда М.А.Сафронов ўрмон ва ёғочшунослик институтида 
юқоридаги омилларнинг ҳар бирини таъсир этиш даражасини, дала ва 
лаборатория шароитидаги кўп сонли тадқиқотлар орқали аниқланган. Ҳар 
битта олимнинг ёнғин тарқалиш тезлигига таъсири, яъни ёнғиннинг 
характерланиш тезлиги неча марта ортиш ёки камайиш интервалининг 
ўзгариши аниқланган (М.А. Сафронов, 1965-1967). Тадқиқот натижаларига 
кўра асосий омиллар таъсирининг ёнғинни ҳарактланиш тезлигига 
боғлиқлиги аниқланган. 
Ёнғин тезлигига ҳаво намлигининг таъсири: 
Ҳаво намлигининг жуда 
пасайиб кетиши одатда узоқ муддатли ёнғингарчилик бўлмаслигидан юзага 

---

135 
келади. Бундай даврда ўрмон тўшамаси ва бошқа ёнувчи материаллар 
қурийди ва ўт қўйилса ёниб кетади. Бундай шароитда ёнғин анча фаол 
бўлади ва пастки ёнғин усткига айланиб кетади.
Ҳавонинг намлиги 90-100% бўлгандаги ёнғиннинг тарқалиш тезлигини 
бир деб қабул қилсак, намлик 20% бўлганда, у 3,8 бараваргача ортади, яъни 
деярли 4 баробар. 
Ҳавонинг ҳар хил намлик шароитидаги ёнғиннинг ҳаракатланиш 
тезлигининг рақам кўрининшидаги ифодаланиши ҳаво намлигининг таъсир 
коэффициенти (Кr) дейилади.