Ўрмончилик ” фанидан ўҚув-услубий мажмуа

Ёритишнинг 
асосий мақсади-дарахт турларини яхшилаш ва асосий 
дарахт турининг ўсиш шароитини яхшилашдир; 
Тозалаш
-асосий дарахт турини жойлашини бошқариб туриш ва 
уларнинг ўсиш шароитини яхшилаш, таркибининг шаклланишини давом 
эттириш; 
Сийраклаштириш-
яхши дарахтларда шох-шаббаси ва танасини 
шакллантириш учун шароит яратиш; 
Ўтиб кесиш
-яхши дарахтлар ёғочининг ўсишига яхши шароитлар 
яратиш; 
Дарахтларни янгилатиш-
мақсадида кесиш келажаги бўлган ёш 
дарахтларнинг ўсиши учун шароит яратиш; 

---

98 
Қайта шакллантириш-
мақсадида ўрмонни кесиш ёш таркиби, ёки 
дарахтзорлар тузилишини тубдан ўзгартириш. 
Дарахтлар классификацияси. Ўрмонда парвариш мақсадида дарахтларни 
кесишда хўжалик-биологик классификация қўлланилади. Унга биноан ҳамма 
дарахтлар уч категорияга бўлинади; яхшилари, ёрдамчилари (фойдалилари), 
керак эмаслари (кесиб ташланадиганлари). 
Яхши дарахтлар қаторига соғлом, бақувват, танаси тикка тўлиқ ёғочли, 
ён шохчаларидан тозаланган, шох-шаббалари яхши шаклланган, яхши илдиз 
отганлари, уруғидан униб чиққанлари ҳисобланади. 
Ёрдамчи дарахтлар қаторига шундайлари кирадики, улар яхши 
дарахтларнинг ўсишига ёрдам берадилар, уларнинг танаси ва шох-
шаббасининг шаклланишига шароит яратувчи, тупроқни эррозиядан 
сақловчи, тупроқни бойитувчи функцияларга оид. 
Кесиладиган дарахтлар турига қуйидагилар киради: 
а) ажратилган яхши ва ёрдамчи дарахтларнинг ўсиши ва шох-
шаббасининг шаклланишига халақит берувчи (соя берувчи, тегиб турувчи ва 
х.к.) шамолда сингани, қор синдиргани, қуриб келаётгани, замбуруғлар ва 
зараркунандалар билан касалланганлари; 
в) танаси қийшайган, йирик бачки новдалари, шох-шаббаси пастлиги, 
агар бу дарахтлар фойдали ролни ўтамасалар, агар улар кесиб ташланса катта 
очиқ жойлар пайдо бўлмаса; 
с) кераксиз дарахтлар аралашмаси бўлса, агар улар керакли, яхши дарахт 
турларининг ўсишига халақит берувчилари, агар уларни кесиб ташланса 
дарахтзорлар бузилмаса. 
Юқоридаги ўрмон дарахтлари учун зарур бўлган табиатнинг иқлими, 
ҳаво харорати ва қуёш энергияси унинг ўсиб ривожланишида, ўспирин 
дарахтларнинг келажакда ўрмон пайдо қилишида, шунингдек энг яхши 
дарахтларни сара уруғ беришида ката вазифани ўтайди. Чунки, тирик 
мавжудод учун юқоридаги омиллар ҳар доим зарур бўлади. Ушбу 
катталикларни ўрмон ўсимликлари учун ўз ўрни бор. 
Дарахтларни ажратиш гуруҳларга қараб бўлади, уларнинг ичида 
биринчи навбатда яхшиларни ажратишади, сўнгра уларга қараб иккинчи 
даражаликлари белгиланади (фойдалилари) ва оҳирида кесиладиганлари. 
Сийраклаштириш ва ўтиб кесишда дарахтлар майдонининг ҳамма ерларида 
бўлади. 
Ёш дарахтзорларда (ёритиш ва тозалаш) дарахтлар ҳамма майдонда ялпи 
равишда ёки тасма (каридор) ва кичик майдонлар шаклида ажратилади. 
Ёнғоқзорларда яхши дарахтлар ажратилади ва индивидуал парвариш 
қилинади ва муҳофазаланади. 
Тасмалар 
кенглиги 
дарахтларнинг 
баландлигига 
боғлиқдир 
(баландигидан 1-2 баробар), асосий дарахтлар тури керакли сонда 
қолдирилади, бунда бир кесишда майдоннинг камида 50% дан ўтиш кеарк. 
Парвариш мақасдида ўрмонни кесишда аввал биринчи бонитетли 
дарахтзорлар танланади. 
V синф бонитетда кесиш ишлари бўлмайди. 

---

99 
Бир турдан иборат ўрмонда, сунъий равишда барпо этилган қалин 
жойлашганлари кесилади, бунда танаси узунлашган, шох-шаббаси кучсиз, 
ўсишда қолиб кетганлари танаси қийшиқ, касалланганлари, кам ҳосил 
берувчилари ажратилади. 
Аралаш ўрмонда кесиш учун керакли таркибли бўлган майдони 
ажратилади, бунда асосий турга халақит бераётганлари кесилади. 
Бир турли ўрмонзорда сийраклаштириш ва ўтиб кесиш ишлари агар 
шох-шаббасининг қалинлиги 0,7 аралаш ўрмонда эса 0,6 дан паст бўлса олиб 
борилмайди. 
Янгилатиш мақсадида пишган ва ўта пишган дарахтзорда агар яхши 
ўрмон ҳосил қилаётган ёш дарахтлар бўлса кесиш ишлари олиб борилади. 
Қайта шакллантириш мақсадида бир турли даразтзорни кўп турли 
дарахтзорга айлантириш учун гуруҳ-гуруҳ, майдончалар, тасма шаклида 
кесиш ишлари олиб борилади. Биринчи ярус ва ундан пастки поғонада 
бўлганларга парвариш берилади. 
Парвариш мақсадида кесишнинг навбати. Биринчи гуруҳга таалуқли 
ўрмонларда парвариш вақтидаги кесиш ишлари қуйидаги тартибда олиб 
борилади.