— m o n ta j u c h u n k e ra k b o ‘l a d ig a n a s b o b la r , m e t a l l a r va
m a te ria lla rn in g r o ‘yxati;
— avtom atlashtirish vositalarini jo y la sh tirish n in g n a m u n a v iy
c h iz m ala ri r o ‘yxati.
3 .4 . J ih o z la r n in g m o n ta jin i ta sh k il q ilish
M ontaj ishlarini t o ‘g ‘ri tashkil qilish ishlarni b a rc h a b o ‘limlarda
sifatli va belgilangan m u d d a td a bajarilishini t a ’m inlaydi.
M ontaj ishlarining hajm i o ‘rnatilishi kerak b o i g a n jih o z n in g
turi, konstruksiyasi, gabarit o ‘lch a m la ri va b o ‘lim la r s o n in in g
darajasi b ila n a niqlanadi.
Katta b o ‘lmagan m ashina va dastgohlar (masalan, t o ‘qimachilik,
tikuvchilik, poyafzal va b oshqalar) tay y o r — yig‘ilgan h o ld a sinab
k o ‘rilgandan s o ‘ng zavodlardan keltiriladi. Bunday hollarda montaj
ishlari m ash in a n i d o im iy ish joyiga o ‘rnatish bilan ya k u n la n a d i.
G abarit o ‘lchamlari katta m ashinalar korxonaga qismlarga ajratilgan
h olda keltiriladi. M a sh in a n in g seksiyalari, agregatlari va a lo h id a
uzellarining gabarit o ‘lcham lari h a m d a
massasi qabul qilingan
tashish usuli shartlariga m os kelishi kerak.
M a sh in a n i shikastlanishdan asrash u c h u n , m a s h in a va u n in g
a lo h i d a q ism la rin i tay y o rlo v c h i z a v o d n in g t a x t a d a n yasalgan
qutilariga solingan h olda tashiladi. M a sh in a n i tashish va saqlash
v a q tid a u n i k o r ro z iy a d a n h i m o y a qilish u c h u n u n in g b a rc h a
ish qalanadigan va h a ra k a tla n a d ig a n qism lari kislotasiz konsistent
m o y bilan m o y la n a d i. Q u tila r h a m ichki t o m o n d a n tol bilan
o ‘raladi. Q uti
t o m o n l a r i d a n biri, j ih o z n i shika stla m a y oson g in a
yechilishi kerak. Mashina va uning alohida qismlari quti tagiga boltlar
vositasida qotiriladi. Q utining tashqi devorlariga tegishlicha „Ustki
q is m “ , „Ostki q is m “ kabi yozuvlar yoziladi.
M a s h in a va u n in g uzellari y u k n i k o ‘t a r a o la d ig a n k ra n la r
v o s it a s id a m a s h i n a d a n t u s h i r i l a d i y o k i m a s h i n a g a o r t i l a d i ,
s h u n in g d e k , q u tila r tu sh irish m a y d o n c h a s id a n yerga, a v to m a -
shinaga va boshqa joylarga ko ‘chiriladi. Bunday kranlar b o ‘lmaganda
y u k t o ‘sh a m a b o ‘ylab dum alatiladi.
T r a n s p o r t vosita sida n tu sh irilg an j i h o z saqlash joyiga yoki
t o ‘g ‘r id a n - to ‘g ‘ri sexga, y a ’ni m ontaj qilish joyiga keltiriladi. Ishlab
chiqa rish korxonasi h u d u d id a va sexlarda j ih o z n i tashish kranlar,
avtoyuklagichlar, elektr yuklagich va h o k a z o la r y o rd am id a
amalga
oshiriladi.
39
0 ‘ralgan holda qutiga solingan jihoz uni saqlash uchun ajratilgan
m ay d o n n in g q u r u q jo y id a , y a ’ni o m b o rd a yoki h a m m a to m o n i
brezent bilan o ‘ralgan joyda saqlanishi kerak. Rejaga binoan, montaj
qilish navbati kelganda qutilarni k o ‘c hirish qulay b o ‘lishi u c h u n ,
u lar orasida o ‘tish y o ‘laklari qoldiriladi.
Jihoz o ‘matiladigan joyda montaj ishlari boshlangunga qadar pol,
elektr o ‘tkazish, sham ollatish,
isitish qurilmalari, yoritgichlar va
b o sh q a la r tayyorlab q o ‘yilgan b o ‘lishi kerak. Ishlab c hiqa rish
korxonalarida mashinalarni montaj qilish joyi mashinalar turg‘unligini
ta ’minlash uchun, oldindan k o ‘zdan kechirilgan va to ‘liq tartibga
keltirilgan boMishi kerak. Agar jihozlar korxonalarning yuqorigi qavat-
lariga montaj qilinadigan b o ‘lsa, u nda ularni tashish va o ‘matish
paytida qavatlararo t o ‘siqlar mustahkamligini tekshirib ko'rish lozim.
M ontaj rahbari qurilish ish c h iz m a la rid a n foydalanib, b a rc h a
m agistrallar (suv, s h a m o lla tish , bug va boshqalar) trassalarini,
ustun va devorlar poydevorlarining gabarit o ‘lcham larini
yaxshi
o ‘rganishi kerak.
Yengil sanoat korxonalarida ishlatiladigan m as h in a la r turiga
qarab poydevorga yoki poydevorsiz o ‘rnatiladi. O datda, poydevor-
larga m u v o z a n a tla s h m a g a n , aylanuvchi ele m en tli, o g ‘ir va yirik
m ashinalar o lrnatiladi. O g ‘irligi u n c h a katta b o ‘lmagan m ashinalar
istalgan q attiq asosga, shu ju m l a d a n t u r g ‘un m u sta h k a m polga
o ‘rnatiladi.
M a s h i n a n in g p o y d e v o rg a n isb a ta n jo y la sh ish i va u m u m i y
konturini ustun o ‘qiga nisbatan m o ‘ljallash m aqsadga m uvofiqdir
(8-rasm,ti). Detallarda belgilashlar kiritish esa qurilmalar yordam ida
aniq va tezroq am alga oshiriladi (8 -ra sm ,
b).
Q u rilm a o ‘yiqlar
o ‘yilgan tax ta d an yasalgan ram a b o ‘lib, bu o ‘yiqlardan
p o yde vor
qismlari chegarasi yoki alohida nuqtalarni belgilash u c h u n to rla r
tortiladi. Q u rilm a turli jo y la rid a n to sh la r osiladi va bu toshla r
yordam ida pol sathi belgilanadi.
M ura k k a b va yirik p oyde vorla r yoki m as h in a la r ostiga belgi
lashlar planshetlar, y a ’ni m a s h in a yoki p o y de vorning konfigu-
ratsiyasi k o ‘rsatilgan taxtadan yasalgan qalqonlar yordam ida amalga
oshiriladi (8 -ra sm ,
d).
Poydevor in sh o o t yostig‘i / va p o y d e v o r 2 d a n tashkil topgan
(9-rasm ,
a).
Yostiq z a x -n a m la rn i kam aytirish u c h u n xizm at qilib,
q u m , shlak va b e to n d a n quyiladi. Poydevor —
insh o o tn in g asosiy
k o ^ a ru v c h i qism i hisoblanib, g ‘isht yoki b e to n d a n quyib tayyor-
lanadi. Zax suvlari b o ig a n joylarda poydevor yuzasiga bitum surtiladi.
40
