Rivojlantirish instituti

Ishqalanuvchi sirtlarning sifati. 
Sirtning sifati d e g a n d a detal 
geometrik parametrlarining va ana shu detalni tayyorlashda ishlatilgan 
m aterial sirtqi q a tla m i fizik xossalarining m ajm uyi tushuniladi.
G e o m e trik p aram etrlar detalga ishlov berganda qoladigan izlar: 
t o ‘lqinsim on va g ‘a d ir - b u d u r ( 3 -ra sm ,o ), t o ‘lqinsim on va silliq 
(3 -ra sm , 
b),
tekis va g ‘a d ir - b u d u r (3 -ra sm , 
d),
tekis va chiziqli 
(3 -ra sm , 
e)
bilan belgilanadi.
D etaining fizik xossalariga uning, mikroqattiqligi, parchalanish 
chuqurligi; qoldiq z o ‘riqish; issiqqa chidam lilik; m o y bilan o ‘zaro 
t a ’sirlashish; kim yoviy vositalar: kislorod va gazlar bilan o ‘zaro 
t a ’sirlashishi kabilar kiradi.
16

---

1 
2 
z
z
3-rasm. 
N o te k islik la r tu rlari:
a -
to 'lq in s im o n va g ‘a d ir -b u d u r; 
b -
to 'lq in s im o n va silliq; 
d
- te k is va g 'a d ir - b u d u r ; 
e -
te k is va c h iz iq li silliq.
4-rasm. 
Jilo lash ja ra y o n id a d e ta l 
sirtid ag i n o te k islik la rn in g
o ‘zgarishi:
a -
ishlov b e rilg a n sirt; 
b -
u z il-k e sil 
ishlov b e rilg a n sirt: 
1 -
ishlov 
b e rilg a n s irt y u zasi; 
2 -
u z il-k e sil 
ishlov b e rm a s d a n o ld in g i sirt yuzasi.
Standartlarda detallarning mikrogeometriyasi, g‘adir-budurligi va 
sirtqi qattiqligi haqidagi m a ’lumotlar belgilangan bo ‘ladi, bu esa metall 
sirtqi qatlamining tuzilishi haqida fikr yuritish imkonini beradi.
T utash detallarning yeyilishiga faqat asosiy om illa r hal qiluvchi 
t a ’sir koT satadi. D astlab, a n a shu o m illarni a n iq la b olish lozim
b o ‘ladi. M a sa la n , sirp a n is h p o d s h ip n ik la r i u c h u n
y u k lan is h
kattaligi va t a ’sir qilish xarakterini, d e ta lla r ishqalanuvchi sirtla­
rining sirpanish tezligini va ular o ‘zaro t a ’sirlashadigan hudu d d a g i 
m u h itn in g holati s h u n d a y o m illa r hisoblanadi.