Rivojlantirish institu ti

з е м л е в е д е н и е " 1990),  P.  Bara-
tovning „ Umumiy y e r bilim i" { \ 9 Щ ,   К.  К.  M arkov va boshqalarning 
„ Введение в физическую географию “ (1978)  va boshqa darsliklarni 
akadem ik litsey o ‘quvchilarining salohiyati va yoshi nuqtayi nazaridan 
tahlil  qilib  chiqildi.  T ahlil  natijalari  va buyuk  faylasuf A rastu  (A ris- 
to te l)n in g   „ N a rsalarn in g  kelib  chiqishi  va  ta ra q q iyo tin i  bilgan 
taqdirdagina  ularning  m ohiyatini  anglash  m um kin“  degan  fikriga 
asoslanib,  q o ‘llanm a a n ’anaviy usulda em as,  balki  m an tiq a n  yagona 
ilm iy-tarixiy geografiya tizimi asosida tuzildi.  Q o ‘llanm aning m atniga 
fan olam idagi eng so‘nggi yangiliklar kiritildi va ularni im koni boricha 
soddalashtirib  izoh  berildi.
F ik rim izch a,  m azkur  q o ‘llanm ani  o ‘qigan  o ‘quvchilar  Olam, 
Galaktika —  Somon yo‘li, Quyosh sistemasi, sayyoramiz — Yer, uning 
tabiati  va  nihoyat,  biz  o ‘zim iz qayoqdan  paydo b o ‘lib qoldik,  degan 
savollarga javob olishlari zarur.  Ilmiy-texnika inqilobi, ayniqsa,  koinotni
3

---

0
‘rg an ish   bilan   b o g ‘liq  k ash fiy o tla rn in g   n atijasi  O la m d a   so d ir 
boMayotgan bar qanday narsa va hodisalarga yangi  ilmiy-nazariy nuqtayi 
nazardan yondashish  im konini  yaratdi.  Q o H a n m a d a  shu  m asalalarni 
yoritishga harakat qilindiki, akademik litsey tinglovchilari tirik tabiatning 
paydo  b o ‘lishini  bilishlari  uchun  notirik  tabiatni  bilishlari,  tirik  va 
notirik  tab iatn in g   paydo  b o ‘lishini  bilishlari  u c h u n   Y erning  paydo 
boMishi va taraqqiyotini bilishlari zarur.  Shuningdek, Y erni,  Q uyosh 
sistem asini  bilm asdan  G alaktika —  S om on  y o iin i  bilib  boMmaydi, 
Som on yoMini esa O lam ni bilm asdan tasavvur qilib b o ‘lm aydi.  Bular 
birgalikda  yaxlit,  birinchi  darajali  tabiiy  sistem ani  hosil  qiladi  va 
ularning shu  kabi xususiyatlarini o ‘rganish  m aqsadga m uvofiqdir.  Shu 
jih a td a n  yondashilsa,  o ‘quvchilarga tabiatda sodir b o ‘lay otgan  narsa 
va  hodisalarning  tub  m ohiyatiga  tushunib  yetishlari  asosiy  m aqsad 
qilib q o ‘yildi.
Q o ‘llanm a  tarkiban  to ‘rtta  bob  va  ularning  m az m u n in i  yoritib 
beradigan  20 ta m avzudan iborat.  Shubhasiz,  kursga ajratilgan soatlar 
taq sim o ti  o ‘q itu v c h in in g   m ahalliy  sh a rt-s h a ro itla ri  va  im k o n iy at- 
laridan  kelib chiqib,  15 foizgacha o ‘zgartirilishi  h am  m um kin.
Q o ‘llanm ani  tuzishda  ilm iy geografiya  bilan  geografiya  t a ’lim i 
o ‘rtasidagi,  shuningdek,  oliy geografiya t a ’limi  bilan  u m u m iy   o ‘rta 
m aktab geografiya ta ’limi o ‘rtasidagi  uzilishni b artaraf etishga harakat 
qilindi.
Eslatm a tariqasida shu narsani alohida ta ’kidlam oqchim iz.  O lam , 
Galaktika, Quyosh sistemasi mavzulari ,A stronom iya“  kursida o ‘qiladi- 
ku,  degan  fikr tu g ‘ilmasligi  lozim .  D asturda b u larn in g  geografiyasi, 
m akon  va  zam ondagi  holati  va  rivojlanish  q o n u n iy atla rin i  yoritib, 
u larn in g   kelajak  taqdirini  ham   so‘nggi  ilm iy  m a ’lu m o tla r  asosida 
bashorat qilish masalalariga to ‘xtaldik.  O lam da sodir bo iay o tg an   narsa 
va hodisalarning geografik oqibatlarini  nam oyon qilishga urg‘u berildi. 
Yer,  geografik  qobiq,  litosfera,  atm osfera,  gidrosfera,  biosfera  va 
boshqa m avzular ham  shu ruhda yoritildi.
H a r bir m utaxassis narsa va  hodisalarni  o ‘z kasbi  nuqtayi  n a z a ­
ridan  yondashib  kuzatadi,  tahlil qiladi,  baholaydi.  Ju m la d a n ,  inson 
an a to m   u c h u n   suyak  va  paylardan  iborat  sistem a,  fiziolog  uchun 
organlar yig‘indisi (to ‘plam i), bioximik uchun ferm entlar va kimyoviy 
birikm alar uyg‘unligi,  psixolog uchun  —  idrok,  d in d o r u ch u n   —  ruh 
va h.k.  Shuningdek, geograflar O lam ning paydo b o ‘lishi,  taraqqiyoti 
va taqdiri  haqidagi  m a ’lum otlarni o ‘z mutaxassisligining xususiyatidan 
kelib  chiqib  baholaydilar.  M azkur  o ‘quv  q o ‘lla n m a d a   O lam ning 
yaratilishidan  o d am zo d n in g   paydo  b o ‘lguniga  q a d a r  so d ir  b o ‘lgan 
tabiiy  jara y o n   va  hodisalarning  tabiiy-geografik  m o h iy atin i  ochib 
berishga harakat qilindi.
4

---