„ 0 ‘rmon m am lakati", „Vina mamlakati" deb atab (40° shim oliy
kengliklargacha suzishgan), u yerlarning tabiati, aholisi va ularning
m a sh g ‘u lo tla ri t o ‘g ‘risida m a ’lu m o t yozib q o ld irg a n la r. A yrim
m a ’lum otlarga k o ‘ra ular o ‘z sayohatlarini uzoq yillar davom ida sir
saqlaganlar.
A rablar m o h ir dengizchi b o ‘lishgan. U lar 711- yildan boshlab
P iren ey yarim oroliga, A tlantika okeaniga, H in d okeani b o ‘ylab
M adagaskar oroligacha, O siyoni jan u b id an aylanib o ‘tib X itoygacha
suzib borishgan. Sayyohlar borib ko‘rgan va eshitgan m am lakatlarining
ta b ia ti, ah o lisi, u larn in g u rf-o d a tlari, nim a bilan sh u g ‘ullanishi
to ‘g ‘risida geografik m a ’lu m o tlar to ‘plashgan.
0 ‘rta Osiyo G ‘arb bilan Sharqni bog‘lovchi Buyuk ipak yoMining
m arkazida joylashganligi fan va m adaniyatning taraqqiyotiga ijobiy
ta ’sir etdi. 0 ‘rta asrlarda yashab ijod etgan A l-Farg‘oniy, Al-Xorazmiy,
Ibn Sino, Beruniy, M irzo Ulug‘bek singari vatandoshlarim izning jahon
m adaniyati va faniga q o ‘shgan hissalari beqiyosdir. U larning ilmiy-
merosi to ‘g‘risida H. Hasanov o ‘zining „Sayyoh olim lar" asarida ancha
toMiq m a ’lu m o t berg an lar. A l-F arg‘oniy (IX asr) astro n o m iy a ,
geografiya va m atem atikaga o id yirik asarlar yozgan. D aryolardagi
suv sarfini oM chaydigan „N ilo m er" qurilm asini N il daryosi m isolida
ixtiro etgan. Algebraning asoschisi Al-Xorazmiy (780 — 850) oMkamiz
geografiyasining asoschisi hisoblangan. U ning „Suratl-Arz" („Yerning
surati") nom li asarida geografik obyektlar: shahar va qishloqlar, daryo
va koMlar, dengiz, aholi va ularning m ashg‘ulotlari haqida m a ’lum ot
beriladi. U n in g Q uyosh soati, astrologiya, astronom ik kataloglar
haqidagi m a’lum otlar bcrilgan asarlari ham mavjud. U M a’m un (813—
833- yillarda hokim lik qilgan) tashabbusi bilan Bog‘dod shahrida
tashkil etilgan 0 ‘rta S harqning ilk akadem iyasi — „Bayt u l-h ik m a t
(„D o n ish m an d lar uyi“ )ning a ’zosi va rahbari boMgan.
Q om uschi olim Abu Rayhon Beruniy 150 dan ortiq asarlar muallifi.
U 0 ‘rta S h arqda birinchi boMib, geliosentrik g ‘oyani targMb etgan.
Y er oM cham larini hisoblagan va A m erika m aterigining m avjudligini
nazariy jih atdan bashorat qilgan. Geografik uzunliklam i trigonom etrik
yo‘l bilan aniqlash usulini bayon qilgan. Birinchi boMib 0 ‘rta Sharqda
Shim oliy yarim sharning (5 m etrlik) globusini yasagan, m ineralogiya
va geodeziya kabi fanlarga asos solgan. Q oraqum relyefining paydo
boMishi A m udaryoning faoliyati bilan bogMiqligini bayon qiladi.
B eruniyning „Q it’alar g o ‘yo suv sat hi da suzib yurgan daraxt barglari
singari b ir-b iri to m o n yaqinlashib yoki uzoqlashib sekin harakatda
boMadi", degan fikri hozirgi davrda ju d a katta aham iyatga ega boMgan
Download Do'stlaringiz bilan baham: |