Rivojlanishi tarixidan

1. 
 O'zbekiston Respublikasi Markaziy Davlat arxivi. 
2. 
 O'zbekiston  Respublikasi  ilmiy  texnikaviy  va  meditsina  xujjatlari 
markaziy davlat arxivi (1962 ymilda tashkil etilgan). 
3. 
 O'zbekiston  Respublikasi  kinofotofono  xujjatlar  markaziy  davlat 
arxivi (1943 yilda tashkil etilgan) 
Toshkentdagi  O'zbekiston  Respublikasi  MDA  saklanayotgan  kimmat  baxo 
xujjatlarning soni  va  moxiyati jixatidan Urta Osiy respublikalari MDA ichida eng 
yirigidir.  Unda  19  asrning  ikkinchi  yarimidan  boshlab  to  xozirgi  kunimizgacha 
bo'lgan  juda  kup  sonli  xujjatlar  saklanmokda.  Arxivda  Turkiston  general 
gubernatorligiga  qarashli  xozirgi  O'zbekiston,  Turkmaniston,  Kirgiziston, 
Tojikiston  va  Kozogiston  teretoriyasidagi  viloyat-lar  uezdlar,  volostlar  muassasa 

---

va  korxona  xamda  tashki-lotlarning  tarixiy  faoliyatlariga  doir  barcha  xujjatlar 
manashu  markaziy  arxivda  mujassamlashtiladi.  Bu  xujjatlarda  Turkiston-da  chor 
xukmmatining  olib  borgan  mustamlakachilik  siyosati,  O'rta  Osiyo  xalqlarning 
sotsial  iktisodiy  axvoli  tarixi  xaqida  ma'lu-motlar  uchraydi.  Arxivda  turkiston 
ulkasidagi  chor  xukmatining  ma'muriy  tashkilotlari  faoliyati  ga  doir  xujjatlar 
tulaligicha  saklanib  turibdi.  Akademik  V.V.Bartoldning  aytishicha  bosib  olingan 
joylardagi  xonliklarning  kutubxonalari  va  arxiv  xujjatlarni  saklab  kolish  uchun 
xech  qanday  tadbirlar  kurilmagan.  Ular  O'rta  Osiyo  xalqlarining  madaniyat  va 
tarixiy  yodgorliklarini  saklab  kolishga  etarli  axamiyat  bnrmaganlar.  XIX  asrning 
boshlaridan  oldingi  arxiv  fondlari  saklanayotgan  xujjatlar  uchun  tuzilayotgan 
kursatkich 8 bulimdan iborat. 
I 
 b o' l i m «Davlat ma'muriy boshqaruv organlari» deb ataladi. U etti bobdan 
iborat. 
Birinchi  bob  —  «Turkiston  viloyati  Boshqaruv  organlari»  haqidagi  hujjatlar 
(336-fondda). 
Ikkinchi  bob  —  «O'lka  tashkilotlari,  ya'ni  Turkiston  general-gubernatori 
kantselyariyasi, 
uning  Soveti.  Ulug'  knyaz’  Nikolay  Konstantinovich 
Romanovning  Boshqaruv  ishlari,  general-  gubernatorlikdagi  diplomatik  — 
chinovliklar bo'limi,  Buxorodagi  imperatorning  «siyosiy agentligi»ga oid  hujjatlar 
(arxivning 1- fondida). 
Uchinchi  bob  —  «Xon  hokimiyati  organlari:  Xiva  xonligi  kantselyariyasi, 
Buxoro qushbegisining boshqarmasi » hujjatlar i (126-fondda). 
To'rtinchi  bob  —  Sirdaryo  viloyati  boshqarmasi.  Zarafshon  okrugi  boshlig'i, 
Samarqand viloyati boshqarmasi, Farg'ona viloyat harbiy gubernasi kantselyariyasi 
Boshqarmasi,  davlat  dumasiga  saylov  o'tkazish  komissiyasi  Sirdaryo  viloyati 
bo'limi, qochoqlarni ishga joylash Farg'ona viloyati qo'mitasi kabi hujjatlar (17, 5, 
18, 276, 19, 284, 274, 525-fondlar). 
Beshinchi bob— shahar uezd, rayon va uchastka tashkilotlari deb nomlangan, 
unda  Toshkent  shahar  boshqarma  boshliqlari,  Sirdaryo  viloyati  Qurama  uezdi 
boshqarmasi,  Jizzah  Samarqand,  Andijon,  Qo'qon,  Namangan,  Skobelev, 
CHimyon  va  Uchqo'rg'on  uezdlarining  har  xil  hujjatlari  (36,  360,  24,  21,  22,  20, 
25, 300, 329, 23, 15, 349, 296, 172, 299, 320-fondlar). 
Oltinchi bob — Jandarm-politsiya nazorati organlari» deb nomlangan va unda 
Turkiston  rayonlarini  himoya  qilish  bo'limlari,  Ettisuv  viloyati  posyolkasidagi 
Vernan  qidiruv  punkti,  Temir  yo'l  jandarm-politsiya  bo'limi,  Toshkent  eski  va 
yangi  shahar  politsiya  bo'limlari,  Andijon  va  Jizzax  politsiya  pristavlari  haqidagi 
xujjatlar (461, 467, 677, 468, 462, 463, 464, 465, 620 va 531-fondlar). 
Ettinchi bob — «Qamoqlar va qamoq qo'mitalari haqida» bo'lib, u materiallar 
80, 270, 325, 75- fondlarda saqlanmoqda. 
II 
 bo'lim  «O'z-O'zini  boshqarish  tashkilotlari  va  oliy  martabali 
muassasalar» deb nomlangan. Unda Toshkent shahar dumasi, shahar boshqarmasi, 
shahar  umumiy  xo'jalik  boshqarmasi,  Samarqand  va  YAngi  Marg'ilon  xo'jalik 
boshqarmasi  va  Toshkent  meshchanlar  oqsoqoli  tashkilotlariga  doir  hujjatlar 
(Markaziy arxivning 718, 37, 472, 473, 277, 286 va 79- fondlarida) j oylashgan. 
III 
 bo'lim  «Sud  va  prokuror  fondlari»  deb  ataladi.  Bu  bo'lim  o'z 
navbatida  3  bobdan,  ya'ni  birinchi  bob  —  oblast’  sudlari,  ikkinchi  bob  —  okrug 
sudlari  va  uchinchi  bob—uezd  sudlari,  sud  ijrochisi,  janjallik  ishlari  komissiyasi, 
xalq sudlari, qozilar, notariuslar  haqidagi  xujjatlar (127, 134, 353, 178, .122, 504, 
592,  593,  129,  133,  128,  132,  318,  130,  131,  278,  350,  150  va  505  fondlar)dan 
iborat. 
IV 
 bo'lim 
«Xo'jalik-iqtisodiy tashkilotlar,  muassasalar va korxonalar» deb  nomlanadi  va etti 
bobdan iborat: birinchi bob — moliyaviy bo'lim (87, 88, 89, 108, 13, 
497,  475, 
281- 

---

fondlar);  ikkinchi  bob  —  sanoat  bo'limi  (41,  241,  113  va  100-  fondlar),  uchinchi 
bob  —  qishloq  xo'jaligi  (7,  356,  104,  29,  16,  163,  614,  14,  42,  9,  78  va  12- 
fondlar); to'rtinchi bob — savdo-sotiq bo'limi (469, 264, 90,99, 97, 93, 98" va 214-
fondlar); beshinchi bob — boj olish bo'limi (471, 121, 46, 187, 306, 185-fondlar); 
oltinchi  bob  —  transport  bo'limi  (33,  39,  538,  102,  101  va  560-  fondlar)  va, 
nihoyat,  ettinchi  bob  —  aloqa  va  statistika  ishlari  haqidagi  hujjatlar  (557,  43,  44, 
266, 249, 269-fondlar). 
V 
 bo'lim  «Ilmiy  va  madaniy  muassasa va tashkilotlar»  deb  nomlangan. 
O'rta Osiyo ilmiy jamiyati haqida 591-fondda; Toshkent ximiya laboratoriyasi 73-
fondda;  1878  yili  Toshkentda  tashkil  qilingan  qishloq  xo'jaligi  va  sanoati 
ko'rgazmasi  materiallari  (575-  fondda);  Turkiston  qishloq  xo'jaligi  jamiyati  (103-
fondda);  Turkiston  Harbiy  okrugi  qoshidagi  astronomiya  va  fizika  rasadxonasi 
xaqidagi  ma'lumotlar  (70-  fondda);  Turkiston  arxeologiya  havaskorlari  to'garggi 
(71-fondda); rus imperator geografik jamiyati 
Turkiston  bo'limi  (69-fondda);  imperator  SHarqshunoslik  jamiyati  Toshkent 
bo'limi  (361-  fondda);  Turkiston  entomolog  stantsiyasi  haqida  (231-  fondda;; 
polkovnik  Serebrennikovning  Turkiston  o'lkasi  haqida  to'plagan  hujjatlari  (715-
fondda);  Turkiston  o'lkasidagi  oliy  va  o'rta  maktablarni  boshqaruv  haqidagi 
hujjatlar  (47-  fondda);  Sirdaryo  viloyati  xalq  o'quv  yurti  direktori  haqida  (48- 
fondda);  Toshkentdagi  8  yillik  erkaklar  gimnaziyasi  (50-  fondda);  Toshkentdagi 
real  bilim  yurti  (64-fondda):  Toshkent  harbiy  gimnaziyasi  (51-fondda);  Toshkent 
savdo bilim yurti (56-fondda); Toshkentdagi birinchi xotin-qizlar gimnaziyasi (52-
fondda);  Toshkentdagi  rus-tuzem  maktabi  (61-fondda);  Toshkentdagi  birinchi 
razryadli  quyi  qishloq  gidrotexnika  maktabi  (65-  fondda);  O'rta  Osiyo  temir  yo'l 
Bosh  boshqarmasiga  qarashli  Toshkent  temir  yo'l  bilim  yurti  (254-  fondda); 
Samarqand  xotin-qizlar  gimnaziyasi  (55-fondda);  Skobelev  xotin-qizlar  xalq 
kutubxonasi  (267-  fondda)  va  Turkiston  xalq  muzeyi  haqidagi  hujjatlar  Markaziy 
arxivning 72- fondida saqlanmoqda.