Rim respublikasining ijtimoiy-siyosiy hayoti

Qullar ta`minoti. Qullarga payok(ulush).
Kim dalada ishlasa qishda 4 modiy bug`doy, yozda esa 4 %; vilikga, kalitdorga, nazoratchiga, ovcharga 3 modiydan. Oyog`iga kunda urilgan bandilarga qishda 4 funt non; yozda tokzorni qazish paytida 5-uzum mevasi paydo bo`lishigacha. Shunda yana 4 funtga qayt.
Qullarga vino. Uzumni yig`ishni tugallanishi bilan ular uch oy Opoloski ichsinlar; to`rtinchi oyda ular bir kunda geminoladilar; beshinchi, oltinchi, yettinchi va sakkizinchi (oy) bir kunda sekstariyyoki oyida 5 kongiy to`qqizinchi, o`ninchi, o`n birinchi, o`n ikkinchida kunda 3 gemin, yoki bir oyda amforaoladilar. Buning ustiga Saturnaliy da va Kompitoliyda har bir kishiga 3,5 kongiydan. Jami vino yiliga har bir kishiga yiliga 7 kvandrantalbandilarga ularni ishiga qarab qo`shimcha qil qo`shgin ularni har biri bir yilda 10 kvandrantaldan ichsa, bu juda ham ko`p emas.
Qullarga issiq ovqat, zaytun mevalar kuydirilgan, imkoniyat darajasida ko`proq tayyorla. Keyin eng kam moy olish mumkin bo`lgan yetilganlarini tayyorla. Ularni asra, qaysiki ular uzoq cho`zilsin. Qachon zaytun mevasi yeb bo`lingach, hallex<sup>4[115]</sup> va uksus ber. Moyni har oy har bir kishiga sekstariydan ber; bir yilda har bir kishiga modiy tuz yetadi.
Qullarga kiyim. Tunika (ko`ylak) 3,5 futog`irlikdagi va yoping`ich bir yildan keyin. Hamma vaqt qachon tunika yoki yoping`ichni bergan vaqtingda oldin eski kiyimni quroq ko`rpa uchun ol. Yaxshi yog`och boshmoqni bir yildan keyin berish kerak.


Rimda agrar masala. Tiberiy va Gay Grakxlar tavsifi. Plutarx. Tiberiy Grakx
II… Bu yoshlar birdek dovyurak, tiyilgan, beg`araz, chiroyli so`zli olijanob, o`z harakatlari va bosqaruv ishlarida to`la ochiqlikda har xilliklarni ko`rsatdilar, boshlanishda menimcha aytish ortiqchalik qilmaydi. Birinchidan Tiberiyda yuz ifodasi, qarashlar va imo- ishoralar, yumshoq va bosiqlik, Gayda esa keskin va qizg`in edi, Tiberiy nutq bilan chiqqanda bir joyda kamtarona turar edi, Gay esa rimliklarni ichida birinchi bo`lib notiqlik balandligida yurib turadigan, afinalik kleon kabi yelkasidan togani yulib tashlaydigan bo`ldi…
Yana Gay dahshatli va ehtiros bilan yondirib gapirar edi, Tiberiyni nutqi yoqimli eshitilib, rahmdillikka yengil chaqirar edi. Nihoyat Tiberiyda bo`g`in sof va qunt bilan ishlov berilgan edi, Gayda esa o`ziga tortadigan hashamatli edi, turmush tarzida ham ular shunday ajralib turar edilar: Tiberiy oddiy va kamtarin yashadi, Gay esa boshqalar bilan qiyoslaganda, sabr- qanoatli, qattiq intizomli ko`rinar edi, akasini yonida esa yengil tabiatli, isrofgar edi …
Nutqlardagi o`xshamaslik axloqiy farqlarga mos edi, biri muruvvatli va yumshoq, boshqasi tikanli va shunday badjaxl ediki ko`pincha nutq so`zlash davomida o`z ustidan hokimiyatni yo`qotib, g`azabga minib, qichqirishni boshlab haqoratlarni yog`dirib, oxir oqibatda chalkashar va jim bo`lib qolar edi. Ofatdan qutilish uchun u zehni o`tkir qul Litsiniyning xizmatidan foydalandi. Musiqa o`qituvchisi ishlatadigan asbobni qo`liga olib, Litsiniy hamma vaqt, qachon Gay so`zga chiqsa uni orqasida turar edi va u ovozini ko`tarib, jahli chiqishga tayyor turganini ko`rib tinch va mayin tovushni olar edi, unga javob qaytarib, Gay kuchi va hissiyoti va ovozini pasatirar, o`ziga kelib tinchlanar edi.
III. Aka-ukalar o`rtasidagi farqlar ana shunday edi, raqib oldidagi jasoratga, qo`l ostidagilarga adolat, xizmatga uchlik, huzurlanishda mo`tadillik… ular bir qadar ham uzoqlashmadilar. Tiberiy to`qqiz yosh katta edi, shuning uchun ular davlat xizmatiga alohida-alohida chiqdilar, bu ularni kuchiga katta zarar keltirdi, chunki turli vaqtda ularni har biri o`z cho`qqisiga chiqdi, ular o`z kuchlarini birlashtira olmadilar, bunday birgalikdagi kuch ulkan va yengib bo`lmaydigan bo`lar edi.