Резервная копия Монография Адилбекова cdr

Dog‘dagi qonning inson yoki hayvonga mansubligini aniqlash.
Qonni 
odamga yoki hayvonga taalluqli ekanligini aniqlashga qadimgi vaqtlardan beri 
qiziqib kelingan. Shu maqsad uchun eritrotsitlarning kattaligi o‘lchandi, 
gemoglobin kristallari shakli o‘rganildi, qonni ishqorli denaturatsiyaga uchrash 
darajasi farqidan foydalanishga harakat qilindi va boshqalar. Biroq barcha bu 
usullar odatda ishonchsiz bo‘lib, amaliyotga kiritilmadi. Faqat 1899 yili 
F.Ya.Chistovich tomonidan antitelaning spetsifikli turi ochilgandan keyin sud 
tibbiyotida qonning turlarga aloqadorligi to‘g‘risidagi aniq va nisbatan murakkab 
bo‘lmagan usul 
pretsipitatsiya reaksiyasi
paydo bo‘ldi. Nemis mikrobiologi 
Ulengut 1902 yili spetsifek antitelani odamga aloqadorligini aniqladi. Shuning 
uchun ham bu reaksiyani uni kashf qilgan olimlarning nomi bilan Chistovich-
Ulengut tajribasi deb ham yuritiladi. 
Dog‘da qon mavjudligi aniqlangach, uning insonga yoki qanaqa turdagi 
hayvonga tegishli ekanligini hal qilish kerak. Bunday tekshirish ashyoviy dalillarda 
topilgan qon odam yoki biror-bir hayvonga tegishli ekanligini aniqlashda katta 
ahamiyatga ega. Chunki gumondor shaxs ko‘p holatlarda o‘zini jinoyatga aloqador 
ekanligini rad etib, qon dog‘i izlari hayvonga tegishligini, uni ovlash vaqtida hosil 
bo‘lganligini ko‘rsatadi. 

---

58 
Sud tibbiyot fani tajribasida qon turlari immunologik (zardoblar yordamida) 
usul bilan aniqlanadi, yanada aniqrog‘i pretsipitatsiya reaksiyasi orqali amalga 
oshiriladi. Pretsipitatsiya tajribasi qon turlarini (xillarini) kashf qilmaydi, balki 
oqsil turini aniqlaydi. Chunki, tajribalardagi yaxshi natijalar nafaqat qonning 
ma’lum bir turi bilangina olinmasdan, balki organizmning spermasidan, teridan, 
ko‘z yoshi suyuqligigidan, siydigidan, so‘lagi va hakozolardan ham olinishi 
mumkin.
Pretsipitatsiya zardoblari hayvonlarni immunizatsiya yo‘li bilan olinadi. 
Ko‘pchilik hollarda quyonlarni immunizatsiya qilishadi. Agar quyonga inson qoni 
zardobini 
yuborishsa, 
uning 
organizmi 
shu 
oqsilga 
qarshi 
antitana 
(pretsipitinlar)lar ishlab chiqaradi va quyondan olingan bu zardob inson oqsilini 
pretsipitatsiyalovchi zardob deb yuritiladi. Xuddi shu yo‘l bilan qoramollar, itlar, 
otlar, chuchqalar, qushlar va hakozolarni oqsili orqali pretsipitatsiyalovchi 
zardoblar olindi. Zardoblar tiniq va shaffof bo‘lishi kerak.
Qon turlarini aniqlash ikki xil variantda - suyuq va quyuq (gel) holida 
bajariladi. Ulardan birinchisi amaliyotda juda keng qo‘llaniladi.