Qishloq xo’jaligida mehnat unumdorligini xarakterlaydigan ko’rsatkichlar klassifikasiyasi quyidagicha: I. Asosiy ko’rsatkichlar: 1).Natural:
a).1 xodimga to’g’ri kelgan mahsulot miqdori;
b).1 kishi/soatiga to’g’ri kelgan mahsulot miqdori;
v).1 s - mahsulotning mehnat sig’imi;
2).Qiymat:
a).1 xodimga to’g’ri kelgan yalpi yoki sof mahsulot qiymati.
b).1kishi/soatiga to’g’ri kelgan yalpi va sof mahsulot qiymati.
v).100 so’mlik yalpi va sof mahsulotning mehnat sig’imi.
II. Qo’shimcha ko’rsatkichlar: 1).Xususiy ko’rsatkichlar:
a).Ish kunida bajarilgan ishlar hajmi, soat;
b).Alohida ish turlari bo’yicha 1 xodimning bajargan ishi yoki ishlab chiqargan mahsuloti;
v).1 birlik ish hajmini bajarishga ketgan mehnat xarajatlari.
2). Umumiy ko’rsatgichlari: a).1 xodimga to’g’ri kelgan ekin va hayvonlar;
b).1 ga ekin maydoniga va 1 bosh hayvonga sarflangan mehnat xarajati;
v).Qishloq xo’jaligi ekinlari hosildorligi va hayvonlar mahsuldorligi.
Mehnat unumdorligining asosiy ko’rsatkichlari olingan mahsulot miqdori va sarflangan ish vaqti o’rtasidagi nisbatni aks ettiradi, jonli mehnat xarajatlari samaradorligini yetarlicha to’liq xarakterlaydi. Mahsulotni hisobga olish va baholash uslubi bo’yicha ular natura va qiymat, tarmoq va mahsulot to’rini qamrash darajasi bo’yicha xususiy va umumlashtiruvchi ko’rsatkichlarga bo’linadi. Xususiy ko’rsatkichlar alohida yoki bir xil turdagi mahsulot ishlab chiqarish mehnat unumdorligini xarakterlaydi, umumlashtiruvchi ko’rsatkich esa bir butun qishloq xo’jaligi yoki uning alohida tarmoq(dehqonchilik,chorvachilik)larida mehnat unumdorligini xarakterlaydi. Xususiy ko’rsatkichlar natural ko’rsatkichlar bilan, umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar qiymat ko’rsatkichlar bilan mos tushadi. 1 xodim hisobiga to’g’ri kelgan mahsulotni ifodalovchi ko’rsatkich yillik mehnat unumdorligini, ish vaktining yillik sarflanishi samaradorligini aks etdiradi, 1 kishi/soatiga to’g’ri kelgan mahsulot esa, soatlik mehnat unumdorligini, ya’ni sarflangan sof ish vakti samaradorligini aks ettiradi.
Mehnat unumdorligining natural ko’rsatkichlari qiymat ko’rsatkichlariga nisbatan bir qator qulayliklarga ega. Ular mahsulot assortimentidagi tarkibiy o’zgarishlarga ta’sir etmaydi, ulardan alohida texnologik operasiyalardagi mehnat xarajatlarini baholash uchun foydalanish imkoniyatini beradi va jonli mehnatning real sarflarini aks ettiradi. Chunki ularning uchyoti shartli qiymat o’lchovi orqali emas, balki bevosita ish vaqti birligida amalga oshiriladi. Ammo natural ko’rsatkichlarda mahsulot sifati to’liq o’z aksini topmaydi.
Mehnat unumdorligi asosiy ko’rsatkichlarining, xoh natural, xoh qiymat shaklda bo’lmasin, kamchiligi shundaki, ularni faqat to’liq yil uchun hisoblash mumkin. Chunki qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining mavsumiyligi tufayli mehnatning pirovard natijasi faqat xo’jalik yili tugagandan keyin ma’lum bo’ladi. Haqiqatda, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishning oraliq operasiyalarida mehnat xarajatlari samaradorligi ustidan operativ nazorat uchun har qanday bir vaqt davomida erishilgan hajmini ham bilish zarur. Bu maqsadlar uchun qo’shimcha ko’rsatkichlardan foydalaniladi. Ular mehnat xarajatlari samaradorligini to’liq xarakterlamasalar ham, texnologik jarayonlarning oraliq operasiyalarida individual mehnat unumdorligini: 1 ish kunida yoki 1 kishi/soatida bajarilgan ish hajmi, yoki 1 birlik ish hajmini bajarish uchun ketgan mehnat xarajatini ifodalaydi.
Qo’shimcha ko’rsatkichlarni xususiy va umumiy ko’rsatkichlarga bo’lish mumkin. Xususiy ko’rsatkichlar aniq ish turi hajmi va uni bajarish uchun ketgan mehnat xarajatlari o’rtasidagi nisbatni ifodalaydi. Xususiy ko’rsatkichlardan umumiy ko’rsatkichlar tashkil topadi – ma’lum bir ekin turi gektariga va ma’lum bir hayvon boshiga to’g’ri kelgan mehnat xarajatlari. Qishloq xo’jaligida jonli mehnat xarajatlaridan foydalanish samaradorligini yana mahsulot chiqish ko’rsatkichlari ham bilvosita xarakterlaydi, ya’ni qishloq xo’jaligi ekinlari hosildorligi va hayvonlar mahsuldorligi, chunki ular qancha yuqori bo’lsa, mahsulotning mehnat sig’imi shuncha past bo’ladi va aksincha.
Qishloq xo’jaligida mehnat unumdarligining ko’pgina ko’rsatkichlari, yuqorida ko’rsatilganidek, yalpi yoki sof mahsulot miqdori (qiymati)ni mehnat xarajatlari miqdoriga yoki aksincha bo’lish yo’li bilan hisoblaniladi. Soatlik mehnat unumdorligi va alohida mahsulot turlari mehnat sig’imi ko’rsatkichlari bir muncha boshqacharoq hisoblaniladi. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining o’ziga xos xususiyati, ma’lumki, qishloq xo’jaligi ekinlarini yetishtirishda va mollarni o’stirishda bir nechta mahsulot turlari ishlab chiqariladi, shuning uchun qishloq xo’jaligi ekinlari va hayvonlaridan olingan mahsulotlarga sarflangan jami mehnat xarajatlari barcha ishlab chiqariladigan mahsulot turlari o’rtasida taqsimlanadi.
Mehnat unumdorligi darajasining oshib borishi yuqori samarali qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining zaruriy sharti hisoblanadi
