Respublikasi oliy va o‘rta

B.Blum taksonomiyasi kategoriya (mezon)lari

№	Mezonlar	Mazmuni
1.	Bilish	Bilimlardan xabardor bo‘lish, ularni o‘zlashtirish, yodda tutish, qayta yodga olishni ifodalaydi
2.	Tushunish	Bilimlar yuzasidan fikrlash, mushohada yuritish, nazariy holatdan amaliyotga ko‘chish mantig‘ini o‘zlashtirish
3.	Qo‘llash	Bilimlarni amaliyot (amaliy haraktlar)da qo‘llash
4.	Analiz	Mavjud bilimlarga tayangan holda yaxlit, bir butun ob’yekt, hodisa, voqelik va jarayonni tarkibiy elementlarga ajratgan holda o‘rganish, juz’iy xulosa chiqarish
5.	Sintez	Mavjud bilimlarga tayangan holda ayrim, alohida tarkibiy elementlar asosida yaxlit, bir butun ob’yekt, hodisa, voqelik va jarayon to‘g‘risida umumiy xulosa chiqarish
6.	Baholash	Shaxsning nazariy bilim hamda amaliy ko‘nikma, malakalarga egaligini baholash

“B.Blum taksonomiyasi” mavzusidagi o‘quv axborotining klasterdagi ifodasi

Iyerarxiya
Tavsiflash ^{Turkumlashtirish}

^Qonun Murakkablashuv
Ob’yektlar
Tizimlashtirish

Tartib bilan joylashtirish

D.Kratvol va boshqalar
1960 yil

Darajalar

Taksonomiya

AQSH

O‘zaro bog‘liqlik


B.Blum
Tartibga solish
Pedagogik taksonomiya
Bilim

Ko‘nikma
Baholanadi

Xabardor
1956 yil
taksonomiyasi
Malaka
Baholash

Alohida

bo‘lish ^{O‘zlashtirish}
Bilim Bilish

Yodda
^tutish Qayta yodga olish

Sintez
k a t ye g
_o bilim
r i
tarkibiy element
Yaxlit, bir butun
Umumiy

Fikrlash
Tushunish ^ya
xulosa

Mushohada yuritish
Nazariya
Bilim


Qo‘llash
Analiz


Tarkibiy element
Ob’yekt (hodisa, voqelik, jarayon)

+
amaliyot
Amaliyotda qo‘llash
O‘rganish
Juz’iy xulosa

2. 
   Maxsus testlar bilan ishlash. Pedagoglarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish kurslarida tinglovchilarda kreativlik qobiliyati va sifatlari mavjudligini aniqlashda E.P.Torrensning “Tugallanmagan rasmlar” testidan foydalanish samarali natijalarni beradi.
   

Mazkur test quyidagi shtrixlaran iborat noaniq tasvirlardan iborat bo‘lib, tinglovchilarga ularni tugatib berish topshirig‘i beriladi:

OTM pedagoglarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish kurslarida P.Torrensning “Tugallanmagan rasmlar” testi qo‘llash jarayonida tinglovchilar tomonidan ko‘plab takliflar beriladi. Berilgan takliflar tinglov-pedagoglarning qay darajada kreativlik sifatlariga egaligi, tasavvurining qanchalik boyligini ifodalaydi.

3. 
   Interfaol metodlardan foydalanish. Mashg‘ulotlarda interfaol metod (strategiya, grafikr organayzer)lar bilan ishlash talabalar tomonidan o‘quv axborotlarini tizimli, yaxlit holda o‘zlashtirish imkoniyatini yaratadi. Qolaversa, interfaol metodlar yordamida talabalar o‘quv axborotlari bilan ishlashda bilimlarni tahlil qilish, sintezlash, muhim tushunchalarni tizimlashtirish, ob’yekt, jarayon, faoliyat, voqea, hodisalarning umumiy mohiyatini aniq ifodalash kabi ko‘nikma, malakalarni o‘zlashtirishga muvaffaq bo‘ladi.
   

Quyida peagogik turkum fanlarini o‘qitish hamda talabalar, OTM pedagoglarini qayta tayyorlash va ularning malakalarini oshirish kurslari tinglovchilarida kreativlik sifatlari, ijodiy-kasbiy faoliyat malakalarini shakllantirishda interfaol metodlardan foydalanishga oid misollar keltiriladi.

1. 
   “Sinkveyn” strategiyasi. J.Still, K.Meredis, Ch.Temil tomonidan ishlab chiqilgan “O‘qish va yozish asosida tanqidiy fikrlashni rivojlantirish dasturi”da har bir talaba (talaba) va talaba (talaba)lar guruhlarining fikrlash faolligini oshirish, ularda tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish uchun “Sinkveyn” strategiyasini qo‘llash samarali ekanligi aytiladi.
   

Bu o‘rinda strategiyaning mohiyati bilan tanishib o‘tish maqsadga muvofiqdir.

Sinkveyn tuzish murakkab jarayon bo‘lib, uni samarali tashkil etish uchun muayyan qoidalarga amal qilish talab etiladi. Odatda, sinkveyn tuzish besh bosqichli harakatlarni tashkil etish orqali amalga oshiriladi. Misol uchun:

“Word matn muharriri”ning “Sinkveyn” strategiyasi yordamida yoritilgan mohiyati

2. 
   “Venn diagrammasi” grafik organayzeri (GO) talabalarda mavzuga tahliliy yondashish, ayrim qismlar negizida mavzuning umumiy mohiyatini o‘zlashtirish (sintezlash) ko‘nikmalarini hosil qilishga yo‘naltiriladi. U kichik guruhlarni shakllantirish asosida aniq sxema bo‘yicha amalga oshiriladi.
   

Yozuv taxtasi o‘zaro teng to‘rt bo‘lakka ajratiladi va har bir bo‘lakka quyidagi sxema chiziladi:

Grafik oraganayzerlar talabalar tomonidan o‘zlashtirilgan o‘zaro yaqin nazariy bilim, ma’lumot yoki dalillarni qiyosiy tahlil etishga yordam beradi. Undan muayyan bo‘lim yoki boblar bo‘yicha yakuniy darslarni tashkil etishda foydalanish yanada samaralidir.

Uni qo‘llash bosqichlari quyidagilardan iborat:

Grafik organayzerlarni qo‘llash jarayonida har bir guruh muayyan mavzuga oid topshiriqlarni bajaradi. Talabalar e’tiboriga quyidagi jadvalni taqdim etish mumkin:

Guruhlar	Diagrammaning tartib raqami	Topshiriqlar mazmuni
1- guruh	1-diagramma
	2-diagramma
	3-diagramma
2-guruh	1-diagramma
	2-diagramma
	3-diagramma
3-guruh	1-diagramma
	2-diagramma
	3-diagramma
4-guruh	1-diagramma
	2-diagramma
	3-diagramma

“Venn diagrammasi” qo‘llashga oid misollar

“Ta’lim va tarbiya jarayonlarining mohiyati” mavzusidagi Venn diagrammasi

Ta’lim jarayoni:

1. 
   Ilmiy bilimlar beriladi.
   
2. 
   O‘qituvchi va talabalar
   

ishtirok etadi.

3. 
   Uzluksiz ta’limning
   

muayyan bosqichini aks ettiradi.

4. 
   Reyting sinovi ta’lim natijasini
   

belgilaydi.

5. 
   Natijani belgilangan muddatlarda
   

ko‘rish mumkin.

6. 
   Natija – ma’lumotga ega bo‘lish
   

Umumiy jihatlar

1. 
   Shaxsni shakllantirishga xizmat qiladi.
   
2. 
   Sub’yektlar Ishtirokida tashkil etiladi.
   
3. 
   Davriylik xususiyatiga ko‘ra o‘zaro farqlanadi.
   
4. 
   Turli vositalar yordamida kutilgan
   

natijaga erishganlik aniqlanadi.

5. 
   Muayyan natijalarni kafolatlaydi.
   
   5. 
      Natija – har tomonlama
      

rivojlangan, komil shaxs
Tarbiya jarayoni:

1. 
   Axloqiy sifatlar
   

shakllantiriladi.

2. 
   Tarbiyachi va tarbiyalanuvchilar
   

ishtirok etadi.

3. 
   Uzoq muddatli.
   
4. 
   Natijani qisqa muddatda ko‘rish mumkin emas.
   
5. 
   Tashxis shaxsning tarbiyalanganlik
   

darajasini belgilaydi.

6. 
   Natija – shaxsning
   

ijtimoiy ong va axloqiy sifatlarga ega bo‘lishi

4. 
   O‘quv topshiriqlarining turlari va o‘quv mashg‘ulotlar uchun o‘quv topshiriqlari turlarini belgilash. Rejalashtirilgan maqsadlar tizimi ushbu maqsadlarning bajarilishini ta’minlovchi harakatlar tizimi bilan uzviy bog‘lanadi. O‘quv materiallarini o‘zlashtirishda ta’lim oluvchini faol harakatga undaydigan omil – o‘quv topshiriqlari hisoblanadi. O‘quv topshiriqlari – o‘rganilayotgan mavzu bo‘yicha talabalar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim, ko‘nikma va malakalar darajasini aniqlashga xizmat qiladigan ta’limiy vazifalar yig‘indisi.
   

Shu sababli o‘quv topshiriqlarini to‘g‘ri shakllantirish maqsadga muvofiq sanaladi. Pedagogika OTMda tahsil olayotgan talabalar o‘quv topshiriqlarini to‘g‘ri shakllantirish ko‘nikma, malakalariga ega bo‘lishi zarur. O‘quv topshiriqlarini shakllantirishda quyidagilarga e’tibor qaratiladi:

1. 
   O‘quv topshiriqlarining murakkablik darajasini aniqlay olish.
   
2. 
   Darsning maqsadiga muvofiq o‘quv topshiriqlari tizimini shakllantirish
   

Bu o‘rinda D.Tollingerova tomonidan quyidagi o‘quv topshiriqlari taksonomiyasi taklif etilgan (59-rasm):

57.