Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

69

5.1-rasm. Vertikal fikrlashning mohiyati

Lateral fikrlash muammolarni bilvosita va ijodiy yondashuv orqali hal qilish, darhol aniq bo‘lmagan fikrlash va faqat an’anaviy bosqichma-bosqich mantiq yordamida erishib bo‘lmaydigan g‘oy- alarni o‘z ichiga oladi.

5.2-rasm. Lateral fikrlashning mohiyati

Lateral fikrlashni tanqidiy fikrlashdan farqlash kerak. Tanqidiy fikrlash, birinchi navbatda, xulosalarning haqiqiy qiymatini baho- lash va xatolarni izlash bilan bog‘liq bo‘lsa, lateral fikrlash xulo- salar va g‘oyalarning «harakat qiymati»ga ko‘proq e’tibor beradi.

70

Inson ma’lum bir g‘oyadan yangi g‘oyalarga o‘tish uchun lateral fikrlashni qo‘llaydi.

2. VF va LF ning ahamiyati

Vertikal fikrlashning maqsadi ham muammoga bitta jiddiy javobni berishdir. Vertikal fikrlash, javob allaqachon mavjud bo‘lgan va ketma-ket vositalar yordamida tushuntirilishi kerak bo‘lgan ja- rayonlarda ko‘proq qo‘llaniladi. Shu nuqtai nazardan, vertikal fikrlash orqali olingan javob, shaxs uchun mavjud bo‘lgan ma’lu- motlarni ko‘rib chiqishda ko‘pincha «eng to‘g‘ri», deb hisoblanadi. Bono talqiniga kelsak, shaxslar yagona fikrlash uslubiga rioya qil- ishlari shart emas, aksincha ikkalasini sintez qilish yo‘li bilan ye- chimlar hosil qilishadi. Amaldagi fikrlash uslubi jihatidan har xil shaxslar har xil imtiyozlarga ega bo‘lishiga qaramay, har ikkalasi- ning muvozanati odatda, har qanday muammoga yechim topishda eng maqbul deb hisoblanadi.

Deyarli har qanday «fikrlash uslubi»ning yondashuvlari cheksiz tuyulishi mumkin, chunki odamlar bunday fikrlash usullarini de- yarli har qanday jarayonlarda qo‘llashlari mumkin. Biroq vertikal fikrlashni yaratish, yoshligidanoq odamlarda tanqidiy fikrlashga undovchi vosita bo‘lib xizmat qilishi kerak. «Olti fikrlovchi shlya- pa» singari unchalik mashhur bo‘lmasa-da, bu holda de Bononing asarlari yana o‘qituvchilarga akademik sharoitda yordam berish vositasi sifatida qaralishi mumkin. De Bono rivojlanayotgan yosh toifasiga kirgan shaxslar uchun tanqidiy fikrlash konsepsiyasini tan olish juda muhim deb hisoblagan. Biroq, bu muammolarni hal qilishda ijodkorlikdan foydalanishni rad etish uchun emas, aksin- cha ikkalasining ham muvozanatini tasdiqlash edi. De Bononing asarlari «Vaziyat jumbog‘i»ni ishlab chiqqan Pol Sloan tomonidan yanada kengaytirildi.
«Vaziyat jumboq»lari – bu har bir savolga bir nechta mumkin bo‘lgan javoblarga ega bo‘lgan, shuningdek, eng to‘g‘ri bo‘lgan