Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Abu Nasr Forobiy

Har qanday masalada yechimga kelishning ko‘plab yo‘llari mavjud. Aksariyat insonlar qaysidir masalaga duch kelishsa, bu masala o‘zidan oldin qaysi yo‘llar bilan yechim topganiga e’tibor qaratishadi va shularning orasidan o‘ziga eng ma’qulini tanlay- dilar. Chunki ta’lim olish jarayoni bizni uzoq yillar davomida shu tarzda tarbiyalagan. Vaholanki, har qanday masalaning yechimida har doim shu paytgacha ma’lum bo‘lganidan tashqari yana boshqa yo‘llar ham mavjud bo‘ladi. Ularni topish esa noodatiy fikrlaydigan, o‘z yo‘lini qidiradigan insonlargagina nasib qiladi. Masalaning ye- chimida siz topgan yangi yo‘l eng maqbuli bo‘lmasligi mumkin, ammo u sizgagina tegishli ekanligi va yangiligi bilan qadrli bo‘ladi. Yangi topilgan yo‘l biznesda bu yo‘nalishda raqobatchilarning kam bo‘lishi bilan muvaffaqiyatga yetaklasa, ilm-fanda esa insoniyat erishgan ilm-fan sarhadlarining kengayishiga xizmat qilishi bilan qadr topadi. Yangi usullar topish kishidagi faraz qilish qobiliyati bilan amalga oshadi. A.Eynshteyn faraz qilish ko‘nikmasini bilim- donlikning eng yuqori pog‘onasi deb hisoblagan, farazsiz yangilik ochish mumkin emasligiga ishongan.

Matematiklar «yigirmata masalani bitta usul bilan yechgan-
dan ko‘ra, bitta masalani yigirmata usul bilan yechgan yaxshiroq» ekanligini ta’kidlaydilar. Bu, aslida, bir xillikdan qochish bilan bir- ga kreativ yondashuvni, nostandart fikrlashni rag‘batlantirish de- makdir.

65

Tavsiyalar. Xo‘sh, yoshlarni nostandart fikrlashga o‘rgatish uchun bugungi kun pedagogikamizda qanday usul va vositalardan, metodlardan foydalanish zarur? Bu borada biz quyidagilarni tavsi- ya qilamiz:

1. 
   O‘qituvchining talabalarga o‘z fikrlash tarzini ro‘kach qilib, ulardan ham shunday fikrlashni talab qilishdan tiyilishi.
   
2. 
   Talabalarga fikr yuritish uchun imkoniyat berish.
   
3. 
   Turli-tuman g‘oya va fikrlarni qabul qilish, o‘qitish jarayoni- da mavjud bilimlarni yodlash va xotirada saqlashdan ko‘ra, masal- aning mohiyatini tushuntirishga e’tiborni qaratish.
   
4. 
   Ilmiy terminlar va tushunchalarning ta’rifi, qonuniyatlar va qoidalarni shunchaki yodlash emas, balki ularning mazmunini an- glash va mohiyatini tushunishga urg‘u berish. Bunda uning mohi- yatini o‘quvchilarga tushuntirishda muayyan ta’rif, qoida va qon- uniyatni analiz (tahlil) va sintez (tavsif) qilish metodi qo‘l keladi.
   
5. 
   Dars mashg‘ulotlarida o‘quvchilarni har bir fan, kerak bo‘lsa, har bir mavzu borasida hodisa va mohiyatni, sabab va oqibatni an- glashiga, fan doirasida va fanlararo o‘zaro bog‘lanish, munosabat va muvozanatlarni tushunishlariga, taqqoslash, solishtirish va man- tiqiy xulosalar chiqarishlariga sharoitlar yaratish.
   
6. 
   Talabalarda mohiyatga yetib kelishning yangi yo‘llarini qidi- rishga rag‘bat uyg‘otish, bunda ularga xatoga yo‘l qo‘yishlari ta- biiy hol ekanligini va bundan qo‘rqmaslik kerakligini tushuntirish.
   
7. 
   Talabalarni yangicha fikrlari bilan kulgiga qolmasligiga is- hontirish.
   
8. 
   Bir nechta masalani bir usulda yechishdan ko‘ra, bir masalani bir nechta usullar bilan yechishga qaratilgan metodlardan foydala- nish.
   
9. 
   Talabalardagi ijodiy fikrlash tarzining har qanday ko‘rinish- larini rag‘batlantirish.
   
10. 
    Talabalarning o‘quv jarayonidagi faolligini ta’minlash.
    
11. 
    Har bir talabaning tanqidiy fikr yuritishga qodir ekanligiga o‘zlarida ishonch hissini uyg‘otish va hokazo.