O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2004 yil 13 avgustda 773-17- son bilan ro’yxatga olingan, O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2007 yil 17 iyuldagi 15/3-son qarori bilan tasdiqlangan O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlari rejasining oxirgi 6 bo’limi “Ko’zda tutilmagan holatlar” deb ataladi. Bank balansining mazkur bo’limida bank tomonidan barcha turdagi balansdan tashqari hisoblari amalga oshiriladi va aks ettiriladi.
«Ko’zda tutilmagan holatlar» bo’limiga operatsiyalarni ikki yoqlama yozuv uslubi bo’yicha aks ettirish va amalga oshirilgan operatsiyalarning to’g’riligini qo’shimcha nazorat qilish imkonini beruvchi kontr-aktiv hisobvaraqlar kiritilgan.
Balansdan tashqari hisobvaraqlar bank balansining aktiv qismi tarkibiga kiradi.
Balansdan tashqari hisobvaraqlarda bankka tegishli bo’lmagan va unga ishongan holda saqlash uchun topshirilgan vositalar va qimmatliklar, ijro etilishi lozim bo’lgan talablar va majburiyatlar, muddatli va muddati o’tgan to’lovlar hamda qimmatli qog’ozlar blankalari hisobga olinadi. Dastlabki buxgalteriya ma’lumotlari mazkur hisobvaraqlarga balansdan tashqari orderlar orqali aks ettiriladi va bank tomonidan taqdim etiladigan hisobotlar analitik va sintetik tahlili shu ma’lumotlar asosida amalga oshiriladi.
Bankning balansdan tashqari hisobvaraqlarida quyidagilar aks ettiriladi:to’lovga yaroqsiz va ekspertizaga qabul qilinganbanknot va tangalar; hujjatli qimmatli qog’ozlar blankalari va hujjatsiz qimmatli qog’ozlar; bankning plastik kartalari, terminallari,bankomatlari va infokioskalari;savdoga oid moliyalashlar;aktivlar bo’yicha foizlar va vositachilik haqlari;bankning kredit va lizing majburiyatlari;qarzdorlarning kredit va lizing majburiyatlari;hosilaviy instrumentlar bo’yicha transaktsiyalar;qimmatli qog’ozlar bo’yicha muddatli bitimlar;saqlanayotgan qimmatli qog’ozlar va boshqa qimmatbaho buyumlar;garov sifatidagi qimmatli qog’ozlar, mulklar va mulkiy huquq(talab)lar.
Bankning ko’zda tutilmagan holatlar hisobvaraqlarida zahira fondidagi banknotalar va tangalar, kreditlar bo’yicha qarzdorlarning muddatli majburiyatlari, hisob-kitob hujjatlari, bankka qabul qilingan inkasso va kredit bo’yicha ta’minot hujjatlari hisobi, qat’iy hisobda to’ruvchi blankalar, pul belgilarini chiqarish uchun ruxsatnoma, to’lovga qaratilgan akkreditivlar va boshqalarning hisobi yuritiladi.
O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlari rejasining 17.01.2011 yildagi №773-29-son o’zgarishiga asosan tijorat banklarining ko’zda tutilmagan holatlar bo’yicha hisobvaraqlari quyidagilardan iborat;
90100 To’lovga yaroqsiz va ekspertizaga qabul qilinganbanknot va tangalar;
90300 Hujjatli qimmatli qog’ozlar blankalari va hujjatsiz qimmatli qog’ozlar;
90400 Bankning plastik kartalari, terminallari,bankomatlari va infokioskalari;
90900Savdoga oid moliyalashlar;
91500Aktivlar bo’yicha foizlar va vositachilik haqlari;
91800Bankning kredit va lizing majburiyatlari;
91900Qarzdorlarning kredit va lizing majburiyatlari;
92700Hosilaviy instrumentlar bo’yicha transaktsiyalar;
92800Qimmatli qog’ozlar bo’yicha muddatli bitimlar;
93600Saqlanayotgan qimmatli qog’ozlar va boshqa qimmatbaho buyumlar;
94500Garov sifatidagi qimmatli qog’ozlar, mulklar va mulkiy huquq(talab)lar;
95400Boshqa ko’zda tutilmagan holatlar hisobvaraqlari;
96300Ko’zda tutilmagan holatlar kontr-hisobvaraqlari.
90100 hisobvaraqdan 95400 hisobvaraqgacha bo’lgan hisobvaraqlar aktiv hisobvaraqlar hisoblanadi. Shu sababli ularning ko’payishi debetda kamayishi esa kreditda bo’ladi. Ushbu hisobvaraqlarga kontr-hisobvaraq bo’lib 96300 hisobvaraqlar hisoblanadi.
Balansdan tashqari hisobvaraqlarning aksariyat qismi balans hisobvaraqlariga nisbatan nazorat funktsiyasini bajaradi.
Tijorat banklarida mijozlarga kreditlar ajratilganda va lizing xizmatlari ko’rsatilgan vaqtda rasmiylashtirilgan ta’minot bilan bog’liq hujjatlar, ya’ni kafolat, kafillik va mol-mulk garovi shartnomalarining hisobi bevosita balansdan tashqari hisobvaraqlarda aks ettiriladi va hujjatlar bank kassasida saqlanadi.
