Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-pedagogika

Zenkerlash

Quyish, shtampovkalash va boshqa usulda tayyorlangan detallardagi tsilindrsimon yoki konussimon teshiklarga ishlov berish operatsiyasini zenkerlash deb ataladi. Zenkerlash bilan teshiklar kengaytiriladi yoki teshik sirtining sifati yaxshilanadi, oval shakllar tsilindrsimon shaklga keltiriladi. Zenkerlash teshikka ishlov berishning yakuniy yoki oraliq operatsiyasi bo’lishi mumkin, shuning uchun yoyishga katta bo’lmagan qo’yim qoldirish lozim. Bu usulda ishlov berilgan sirtning g’adir-budirligi Ra 10-2,5 ga teng. Bir xil tezlikda mehnat unumdorligi parmalashga nisbatan 2,5-3 marta ortiq bo’ladi.

Yo’nib kengaytirish usullari

Zenkerlarni parma kabi dastgoh shpindelining konus teshigiga o’rnatiladi. U o’q atrofida aylanma, o’q bo’ylab esa elgarilama harakat qiladi. Tashqi ko’rinishidan parmani eslatsada, ammo uning kesuvchi qirralari va spiral ariqchalari ko’proq. Uch-to’rtta kesuvchi qirra zenkerni asbob teshigiga aniq markazlaydi. Zenker ishchi qismdan (2), bo’yin (4), qo’yruq (5) va panja (6) dan tuzilgan. Uning ishchi qismi (2) o’z navbatida kesuvchi (1) va kalibrlaydigan (3) qismdan iborat.
Zenker metallni kesadi, yo’naltiruvchi esa zenkerni teshikka yo’naltiradi. Yo’naltiruvchi qismdagi raxlar ishqalanishni kamaytirishga, kesishni osonlashtirishga xzmat qiladi. Zenkerning tishi oldingi sirt (1), qirralar (2), o’zak (3), orqa sirt (4), tasmacha (5) dan iborat (rasm, a, b). Burchaklarning (-orqa, -oldingi, -vint ariqchasining qiyaligi) kattaligi metallning qattiqligiga bog’liq.
Zenkerlarni tezkesar ikki turda-konus quyruqli yaxlit va almashuvchan qilib tayyorlanadi. Bo’lardan birinchisi teshikka dastlabki, ikkinchisi esa uzil-kesil ishlov berish uchun ishlatiladi.

Konus quyruqli yaxlit zenkerlarning 10- 40 mm, ishchi qismining uzunligi 80-200 mm, tishlar soni 3 ta. Almashtiriladigan zenkerlarning 32-80 mm, ishchi qismining uzunligi 10-18 mm, tishlar soni 4 ta. CHo’yan va po’latdan yasalgan detallardagi teshiklarga uzil-kesil ishlov berishda konus quyruqli yaxlit va qattiq qotishmalardan tayyorlangan almashtiriladigan zenkerlardan foydalaniladi. Bundan tashqari, keskichlari almashtiriladigan zenkerlar mavjud bo’lib, ular qattiq po’latdan (VK6, VK8, VK6M, VK8V, TSL10, T14K8, T15K6) yasaladi.