Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

Depozitariylarda qimmatli qog’ozlar saqlanishining kafolati
Depozitariylarda qimmatli qog’ozlarning saqlanishi ularni qimmatli qog’ozlarni saqlashga doir talablarga javob beradigan qimmatli qog’ozlarni saqlash joylarida saqlash va hisobga olish ro’yxatlarini depozitar operatsiyalar standartlariga muvofiq holda yuritish orqali ta’minlanadi.
Markaziy depozitariyda saqlanayotgan va hisobga olinayotgan qimmatli qog’ozlarning saqlanishi shuningdek Markaziy depozitariyning ma’lumotlari majmuida qo’shimcha saqlab turilishi, texnik tizimlarda uzilish yuz berganda va kutilmagan vaziyatlar vujudga kelganda Markaziy depozitariy ma’lumotlari majmuini tezkor tiklash orqali ta’minlanadi.
Qimmatli qog’ozlar bozorini tartibga solish bo’yicha vakolatli davlat organi qimmatli qog’ozlarning depozitariylarda saqlanishi va ularga bo’lgan huquq hisobi yuritilishi ishonchliligini ta’minlashga doir qo’shimcha talablarni belgilashi mumkin.
Depozitariyning javobgarligi
Depozitariy quyidagi hollarda o’z deponentlari oldida qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javobgardir:
- depo hisobvaraqlarida qimmatli qog’ozlar egalari va ularga tegishli qimmatli qog’ozlar to’g’risidagi yozuvlar yo’qotilganda. Depozitariy o’z hisobidan yo’qotilgan yozuvlarni tiklaydi;
- deponentlarning hujjatli qimmatli qog’ozlari depozitariyning saqlash joylarida tegishlicha saqlanmaganligi oqibatida ular yo’qotilgan yoki yaroqsiz holga kelganda. Depozitariy ko’rsatilgan qimmatli qog’ozlarni tayyorlashga ketadigan xarajatlarni qoplaydi yoki o’z hisobidan yangilarini tayyorlaydi;
- qimmatli qog’ozlar chiqarilganligini tasdiqlaydigan hujjatlarni va hisobga olish ro’yxatlaridagi yozuvlarni lozim darajada saqlamaganda va bu ularning yo’qolishi yoki yaroqsiz holga kelishiga sabab bo’lganda. Depozitariy o’z hisobidan ko’rsatilgan hujjatlarni va qimmatli qog’ozlarning hisobga olish ro’yxatlarini tiklaydi;
- deponentlarga tegishli qimmatli qog’ozlarga egalik huquqi o’z vaqtida va lozim darajada hisobga olinmaganda. Deponentga tegishli qimmatli qog’ozlarga bo’lgan huquqni o’z vaqtida va lozim darajada hisobga olinmagan holda deponentni depozitariy shartnomasida belgilangan tartibda unga ko’rsatilgan xizmatlar uchun to’lovlardan ozod qiladi;
- uning harakati yoki harakatsizligi deponent o’ziga tegishli qimmatli qog’ozlar bilan bog’liq huquqlarini amalga oshira olmasligiga olib kelganda. Depozitariy deponentga zararni, shu jumladan boy berilgan foydani to’la hajmda to’laydi;
- depozitar shartnoma shartlarini buzganda.
Qimmatli qog’ozlar egalari reestrini yuritish tizimi
Qimmatli qog’ozlar egalari reestrini yuritish tizimi – qog’oz ko’rinishida va/yoki ma’lumotlarning elektron bazasi yordamida qayd qilingan qimmatli qog’ozlar egalari va nominal saqlovchilar identifikatsiyasini ta’minlovchi, qimmatli qog’ozlar egalari reestrini tuzish, shuningdek reestrda ro’yxatga olingan shaxslardan axborotlarni olish va yuborishga imkon yaratuvchi ma’lumotlarning majmui tushuniladi.
Reestr yuritish tizimida qimmatli qog’ozlarning egasi yoki nominal saqlovchining ro’yxat raqami uning deponentlar yagona bazasida ro’yxatga olingan shaxs kodi hisoblanadi.
Aktsiyalar va korporativ obligatsiyalar munosabatlarida qimmatli qog’ozlar egalari reestrini yuritish majburiy hisoblanadi.
Qimmatli qog’ozlar egalari reestri ro’yxatdan o’tkazilgan qimmatli qog’ozlar egalarining belgilangan sanada shakllangan ro’yxati bo’lib, ularga qarashli egasi yozilgan qimmatli qog’ozlarning miqdori, nominal qiymati va toifasi ushbu ro’yxatda ko’rsatiladi.
Qimmatli qog’ozlarning egalari reestrini shakllantirish markaziy ro’yxatga oluvchi vazifasini bajaruvchi Markaziy depozitariy tomonidan Markaziy depozitariy va depozitariylar-nominal saqlovchilar deponentlari depo hisobvaraqlarining belgilangan sanadagi holati to’g’risidagi ma’lumotlarni to’plash va qayta ishlash yo’li bilan amalga oshiriladi.
Qimmatli qog’ozlar egalari reestrini yuritishi majburiy hisoblangan emitent Markaziy depozitariy bilan reestr yuritish bo’yicha shartnoma tuzishga va Markaziy depozitariy bilan bevosita, yoki transfer-agent orqali qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hamkorlik yuritishni ta’minlashga majbur.
Markaziy ro’yxatga oluvchi
Markaziy depozitariy markaziy ro’yxatga oluvchi vazifasini bajarishda quyidagilarga haqli:
- qimmatli qog’ozlarning nominal saqlovchilaridan qimmatli qog’ozlar egalari reestrini shakllantirish uchun zarur ma’lumotlarni so’rash va olish;
- egalari Markaziy depozitariyning mijozlari hisoblanadigan qimmatli qog’ozlar bo’yicha bitimlarni ro’yxatga olish;
- emitent bilan qimmatli qog’ozlar egalari va nominal saqlovchilarni emitent umumiy yig’ilishining chaqirilishi yoki uning qimmatli qog’ozlari bo’yicha daromad to’lovi munosabati bilan xabardor qilish bo’yicha shartnoma tuzish.
Markaziy ro’yxatga oluvchi vazifasini bajarish vaqtida Markaziy depozitariy qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo’lishi mumkin.
Markaziy depozitariy markaziy ro’yxatga oluvchi vazifasini bajarishda quyidagilarga majbur:
- qimmatli qog’ozlar egalari reestrini shakllantirishni ta’minlash;
- ma’lum sanada shakllantirilgan qimmatli qog’ozlar egalari reestrlarini saqlash;
- qimmatli qog’ozlar egalari reestrini yuritish tizimiga taalluqli axborotni ushbu qonunga muvofiq taqdim etish;
- reestr yuritish tizimiga taalluqli axborotning maxfiyligini ta’minlash.
Markaziy ro’yxatga oluvchi vazifasini bajarish vaqtida Markaziy depozitariy qonun hujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlarni ham kiritishi mumkin.
Markaziy ro’yxatga oluvchi nominal saqlovchi tomonidan taqdim etilgan qimmatli qog’ozlar egalari reestrini shakllantirish uchun zarur ma’lumotlarning ishonchliligi uchun javobgar emas.
Qimmatli qog’ozlarni nominal saqlovchi
Qimmatli qog’ozlarni nominal saqlovchi – qimmatli qog’ozlarning egasi bo’lmagani holda, boshqa shaxsning (qimmatli qog’ozlar egasi yoki vakil qilingan shaxsning) topshirig’iga muvofiq qimmatli qog’ozlarni saqlash, hisobga olish va ularga bo’lgan huquqlarni tasdiqlashni amalga oshiruvchi reestr yuritish tizimida ro’yxatga olingan depozitariy.
Qimmatli qog’ozlarni nominal saqlovchi mijozlarining qimmatli qog’ozlari uning kreditorlari foydasiga undirib olinishi mumkin emas.
Nominal saqlovchi markaziy registratorning talabiga binoan o’zi nominal saqlovchi hisoblangan qimmatli qog’ozlar egalari to’g’risidagi qimmatli qog’ozlar egalari reestrini shakllantirish uchun zarur ma’lumotlarni belgilangan sanaga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda taqdim etishga majbur.
Nominal saqlovchi o’zida hisobi yuritilayotgan qimmatli qog’ozlar va ularning emitentlari rekvizitlariga markaziy registratordan olingan ma’lumotlar asosida o’zgartirishlar kiritadi.
Nominal saqlovchi reestr yuritish tizimiga taalluqli axborotlarning ishonchliligi, to’laligi va o’z vaqtida markaziy registratorga taqdim etilishi yuzasidan javobgarlikka ega.
Qimmatli qog’ozlar bozoriga oid qonun xujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik
Qimmatli qog’ozlar bozoriga oid qonun xujjatlarining buzilishida aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo’ladilar.
Qimmatli qog’ozlar bozori professional ishtirokchilari emitentlar bilan ishlagan chog’idagi javobgarligi
Qimmatli qog’ozlar bozori professional ishtirokchilari qonunchilikka muvofiq investorlar oldida ularga yetkazilgan zarar uchun quyidagi holatlar bo’yicha mulkiy javbogar:
- investorlar talabiga asosan qimmatli qog’ozlar bozorida investorlar huquqlarini himoya qilish to’g’risidagi qonunchilikda belgilangan ma’lumotlarni taqdim qilmaslik yoki noto’g’ri ma’lumotlar taqdim qilish;
- qimmatli qog’ozlar emissiyasining belgilangan tartibini buzish;
- qimmatli qog’ozlarning insofsiz reklamasini amalga oshirganlik, qimmatli qog’ozlarning qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tkazilmagan chiqarilishining reklamasi, shuningdek muomalada bo’lishi qonun bilan taqiqlangan qimmatli qog’ozlarning reklamasi uchun;
- investorlar bilan ularning qimmatli qog’ozlar bozorida investorlar huquqlarini himoya qilish to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan huquqlarini cheklaydigan, emitentlar va qimmatli qog’ozlar bozori professional ishtirokchilarining javobgarligini cheklaydigan shartnomalarni tuzish;
- aniqlangan hiyla-nayrang ishlatish faktlari va qimmatli qog’ozlar bozoridagi boshqa qoidabuzarliklar, shuningdek qimmatli qog’ozlar, qimmatli qog’ozlarning emitentlari, qimmatli qog’ozlarga doir narxlar to’g’risida, shu jumladan reklamada qasddan buzib ko’rsatilgan axborotni taqdim etish yo’li bilan investorlarni qimmatli qog’ozlarni sotib olish va sotishga da’vat qilganlik uchun;
- investorlar bilan tuzilgan shartnomalar shartlarini bajarmaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik, shuningdek investor bilan tuzilgan shartnomada qayd etilganidan farq qiladigan shartlarda bitim tuzganlik uchun.